Ο μαθηματικός και ο μοδάτος

"Αυτό που κάνουμε μπορεί να είναι μικρό, αλλά έχει κάποιον χαρακτήρα μονιμότητας. Αν έχει παράγει κάποιος οτιδήποτε έστω και με το ελάχιστο διαχρονικό ενδιαφέρον, είτε είναι ένα ποίημα είτε ένα γεωμετρικό θεώρημα, τότε έχει κάνει κάτι κατά πολύ πέρα από τις δυνατότητες της μεγάλης πλειοψηφίας των ανθρώπων."
G.H.Hardy, "Η Απολογία ενός μαθηματικού", Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2004

Ο Godfrey Harold Hardy (1877-1947) ήταν άγγλος μαθηματικός και χαρακτηρίσθηκε ένας από τους μεγαλύτερους του εικοστού αιώνα. Στο παραπάνω βιβλίο του "απολογείται" για τη μακροχρόνια ενασχόλησή του με έναν από τους πιο γοητευτικούς, αφηρημένους, ίσως και παρεξηγημένους τομείς της επιστήμης. Στο βιβλίο του δίνει πολλές φιλοσοφικές προεκτάσεις και δεν απευθύνεται αποκλειστικά στους μαθηματικούς (εγώ δεν είμαι).

Φέρνω αυτό το απόσπασμα ως θέμα για το σημερινό post για να υποστηρίξω κάπως αυτό που είχα πει στο υστερόγραφο του προηγούμενού μου, post, ότι δηλαδή δεν μου αρέσει η κάθε μορφής μόδα. Πολλές φορές πήρα χαρακτηρισμούς γι' αυτή μου την πεποίθηση που ξεκινούσαν από τον οπισθοδρομικό και έφταναν ως τον αδιάφορο. Οι χαρακτηρισμοί είχαν, τις περισσότερες φορές, ως αφορμή την πλήρη έλλειψη ενδιαφέροντος από μέρους μου για την τρέχουσα μόδα σε ό,τι αφορά την ενδυμασία και μια γενικότερη εξεταστική στάση (όχι απόρριψη) που κρατώ για κάτι καινούριο.

Από το παραπάνω απόσπασμα θα επικεντρωθώ στις δύο λέξεις που συγκροτούν το βασικό στοιχείο της δήλωσης του Hardy. Η λέξη "μονιμότητα" και η λέξη "διαχρονικό". Με ένα τέτοιο κριτήριο μπορούμε να θέσουμε ένα καλό διαχωριστικό κριτήριο για το μοδάτο και το προοδευτικό.
Αυτό που μπορώ να καταλάβω είναι ότι η μόδα όχι μόνο δεν έχει το στοιχείο της μονιμότητας, αλλά κι αυτή η έλλειψή της δεν προκύπτει ως προϊόν αποτυχίας. Νομίζω ότι είναι προϊόν του ίδιου του σχεδιασμού της. Η μόδα θα πρέπει να σχεδιάζεται με τέτοιον τρόπο ώστε να είναι εξασφαλισμένη η αχρηστία της σε λίγο καιρό, για να δώσει τη θέση της σε μια νέα.

Πολλά επιστημονικά επιτεύγματα αποδείχθηκαν λανθασμένα με την πάροδο του χρόνου. Ο Einstein είπε εκείνο το περίφημο "Newton, forgive me", υπερβαίνοντας (όχι ακριβώς καταρρίπτοντας) τον Νεύτωνα, αλλά ο Νεύτωνας ποτέ του δεν προσπάθησε να φέρει τη μόδα στην επιστήμη. Στο νου του είχε κι αυτός μια μόνιμη και διαχρονική απάντηση σε κάποια ζητήματα, άλλο αν δεν τα κατάφερε εξ' ολοκλήρου. Η έλλειψη παντοδυναμίας είναι το ίδιον του ανθρώπου, αλλά εδώ μιλάμε για τον στόχο που θέτει κάποιος, ασχέτως του αποτελέσματος.
Οι διάφορες μόδες σχεδιάζονται έτσι ώστε να είναι θνησιγενείς. Δεν έχουν καμία σχέση με τον αγώνα του ανθρώπου για μια μόνιμη λύση σε διάφορα προβλήματα που ξεκινούν από την επιστήμη και φτάνουν ως την καθημερινότητα.
Η μόδα καλύπτει, νομίζω, τις ανάγκες του καταναλωτισμού και όχι του ανθρώπου.

Ο Hardy δεν δίνει σημασία στο μέγεθος του νέου στοιχείου που θα προσθέσει κάποιος στα ήδη υπάρχοντα ("μπορεί να είναι μικρό", λέει). Η προσοχή του έλκεται από τον χαρακτήρα που θα έχει αυτό το μικρό. Το σπουδαίο, λοιπόν, βρίσκεται περισσότερο στη φύση των επιδιώξεων που έχει κάποιος κι όχι τόσο στο τελικό αποτέλεσμα.
Δεν μπορώ να βρω μια πιο κερδοφόρα επένδυση στην ανθρώπινη βαριεστιμάρα, από τη μόδα.
Αυτό που ο νευροφυσιολόγος ονομάζει "εξοικείωση του υποδοχέα", κάποιος το κάνει άγραφο νόμο και φυσικά χρήμα.
Άγραφος νόμος θα πει: "μα δεν είσαι της μόδας;", "μα πού ζεις;", "μα δεν εξελίχθηκες;" και άλλα τέτοια.
Χρήμα ξέρουμε όλοι τι θα πει.

Τώρα θα λέει κάποιος: Δικαίωμά μου δεν είναι;
Απαντώ: Ασφαλώς και αναφαίρετο!

Λέω, μόνο, να μην μετατρέπουμε σε υποχρέωση για τους άλλους, το δικαίωμα που εμείς αποφασίζουμε να ασκήσουμε.
Τα δικαιώματά μας είναι πολλά. Διαλέγω κάποια από αυτά. Εκείνα που εξυπηρετούν τις προσωπικές μου ανάγκες.
Ε, δεν μπορώ να θεωρώ τους άλλους που δεν είχαν αυτή την επιλογή, ως αδιάφορους, οπισθοδρομικούς κι ό,τι άλλο θέλετε.

Αυτά για σήμερα.

Στην εικόνα: από τα Los Capricios του Francisco de Goya. "Ο ύπνος της λογικής παράγει τέρατα".

Για τη σημερινή μέρα

Ξαναγράφω, απλώς, το σχόλιο που έκανα το χθεσινό βράδυ στο σχετικό post του Νίκου Δήμου.

Λίγες σκέψεις και ερωτήματα για το αμφιλεγόμενο θέμα της συμμετοχής της εκκλησίας στην επανάσταση.

Κυρίως προς αυτούς που υποστηρίζουν ότι έφτασαν σε μια τελεσίδικη θέση για την αντίθετη στάση της εκκλησίας προς την έναρξη του ένοπλου αγώνα αναφέρω τα παρακάτω σημεία για σκέψη και συζήτηση.

1. Η ύπαρξη ιερέων στη φιλική εταιρία, ο στόχος της οποίας ήταν ο ένοπλος αγώνας.

2. Οι λεγόμενοι νεομάρτυρες. Θα μπορούσε ένας συνεργάτης του κατακτητή και μάλιστα υπέρμαχος της υποταγής σ’ αυτόν να απαγχονίζεται, να βασανίζεται, να εκτελείται;


3. Ο αφορισμός του Υψηλάντη. Θα μπορούσε να εκληφθεί ως αναγκαία σύνεση ή ακόμα και τέχνασμα;
Οι παρακάτω σκέψεις συνηγορούν υπέρ αυτής της υποθέσεως:
Η φιλική εταιρία διαφύλαγε πολύ καλά το μυστικό της ύπαρξής της. Ο λόγος ήταν η γνωστή θηριωδία του σουλτάνου κατά παντός, στην περίπτωση που έβγαινε στην επιφάνεια υπόνοια περί ένοπλου αγώνα. Οι μαζικές εξοντώσεις χαρακτήριζαν περισσότερο την τακτική του σουλτάνου, παρά η ευστοχία.

Τα αποτυχημένα επαναστατικά κινήματα του παρελθόντος που είχαν ως αποτέλεσμα την αιματοχυσία και την υπέρμετρη εκδίκηση της Πύλης ήταν μια κακή και μακρά εμπειρία. Η σύνεση είχε (όπως έπρεπε) σοβαρή θέση στο νου ενός πρωτοκαθήμενου μετά από μακροχρόνια εμπειρία (πρόσφατη περίπτωση για τότε: το κίνημα του Δασκαλογιάννη στην Κρήτη).

4. Δεν ήταν μόνο η εκκλησία που εκδήλωσε μια αρχική αντίθετη θέση με την ιδέα του ένοπλου αγώνα. Ο Σπυρίδων Τρικούπης αναφέρει την απάντηση του Καποδίστρια στον απεσταλμένο του Μαυρομιχάλη, Καμαρινό για την ιδέα του ένοπλου αγώνα:

Ο Καποδίστριας, αναγνώσας τα γράμματα, δεν εδίστασε και τον Καμαρινόν να ειδοποιήση και τον Μαυρομιχάλην δι’αυτού εγγράφως να βεβαιώση, ότι ούτε ο αυτοκράτωρ ούτε αυτός ενείχοντο εις τα επαναστατικά σχέδια, ουδέ τα ενέκριναν.

5.Οι μαρτυρίες αγωνιστών όπως ο Κολοκοτρώνης και ο Μακρυγιάννης (ιδίως αυτός) όπου φαίνεται η σύνδεση κλήρου και λαού στην υπόθεση της επανάστασης.

6. Ο Γρηγόρης Δικαίος (Παπαφλέσσας). Πολλά αρνητικά μπορούν να συσσωρευθούν γύρω από το όνομά του. Το παιχνίδι με τους Κουντουριώτη και Μαυροκορδάτο, η φυλάκιση του Κολοκοτρώνη και η γενικότερη αρχομανία του. Η προεπαναστατική του φλόγα όμως είναι αναμφισβήτητη. Τίθεται θέμα αντίθετης θέσης για την έναρξη της επανάστασης;

7. Πολλοί από αυτούς που διαπλάθουν τη λεγόμενη κοινή γνώμη και εξέφρασαν αρνητικές γνώμες για τον ρόλο της εκκλησίας στην επανάσταση δεν ήταν ιστορικοί (Σκαρίμπας, Πλωρίτης), με βασική εξαίρεση, φυσικά, τον Γ. Κορδάτο, η θέση και η μεθοδολογία του οποίου δεν ακολουθείται από όλους τους ιστορικούς.

Σχετικά με την σύνδεση του έθνους με την αλήθεια δεν θα διαφωνήσω. Μακάρι να ακολουθούμε όλοι αυτή την προτροπή. Είναι καλό και για το έθνος και για την αλήθεια.

Υ.Γ. Δεν μιλώ ως κάποιος που υπερασπίζεται με τρόπο στείρο κάποιους θεσμούς. Απλώς δεν μου αρέσει ο φανατισμός και η κάθε μορφής μόδα. Είναι λιγάκι της μόδας να κατηγορείται η εκκλησία.
Όσο για τον Σκαρίμπα, έθιξα μόνο το ότι δεν ήταν ιστορικός. Κατά τα άλλα μου αρέσει πολύ.

Υπολογιστή μου, πες μου ένα αστείο.

Όλα ξεκίνησαν, όταν πριν από λίγα χρόνια πρωτοδιάβασα την εργασία της Kim Binstead, με τίτλο: "Machine humour: An implemented model of puns", που αναφερόταν στη δημιουργία του JAPE. Το JAPE είναι ένα ακρώνυμο που προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων Joke Analysis and Production Engine. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που μπορεί να παράγει λογοπαίγνια. Επειδή δεν είχα προηγούμενη γνώση του θέματος άρχισε να μ' ενδιαφέρει αυτή η πτυχή της τεχνητής νοημοσύνης, στον μικρό βαθμό που μπορώ να την καταλάβω.

Έρευνες για τον μηχανισμό του χιούμορ.

Με εξέπληξε το πόσο μεγάλο βάθος υπάρχει σ' αυτό το μέρος της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Το χιούμορ είναι ένας χώρος στον οποίο εμπλέκονται οι νευροεπιστήμες, η γλωσσολογία, η σημαντική, η ψυχολογία, η φιλοσοφία και τέλος τα μαθηματικά και η πληροφορική.
Συχνά, πυκνά έψαχνα πάνω στο θέμα και έβλεπα ότι είναι ένας τομέας που όσο περισσότερο εμβαθύνει κάποιος σ' αυτόν, τόσο και διαπιστώνει ότι πρόκειται για κάτι το πολυπαραγοντικό, που ένας και μόνο επιστημονικός τομέας δεν είναι αρκετός για την εξερεύνησή του.
Η εργασία της Kim Binstead ξεκινάει από γλωσσολογικές μελέτες κυρίως των Attardo και Raskin, αλλά και πολλών άλλων. Μπορείτε να μεταφορτώσετε εργασίες της Binstead από εδώ.
Υπάρχει η Διεθνής εταιρία μελετών για το χιούμορ (The International Society for Humor Studies) η οποία εκδίδει και σχετικό περιοδικό για τις μελέτες πάνω στο θέμα.

Προσφάτως, έφτασε στα χέρια μου το βιβλίο του Graeme Ritchie "The linguistic analysis of jokes".
Το σύγγραμμα καλύπτει, συνοπτικά βεβαίως, τις περισσότερες πτυχές του ζητήματος.

Προσπάθειες γίνονται σήμερα για την εξεύρεση υπολογιστικών μοντέλων για την παραγωγή ευφυολογημάτων, λογοπαιγνίων καθώς και μικρών ιστοριών που προκαλούν το γέλιο. Γίνονται εξονυχιστικές μελέτες για τον τρόπο με τον οποίο μια σειρά συνδυασμένων εκφράσεων προκαλεί το γέλιο στον άνθρωπο. Οι μελέτες προχωρούν στη δημιουργία μιας φόρμουλας αυτού του μηχανισμού, τέτοιας που να μπορεί να εφαρμοστεί σε υπολογιστές, ώστε οι τελευταίοι να παράγουν φράσεις ή ιστορίες που να προκαλούν το γέλιο.

Δεν αποτελεί έκπληξη, πλέον, το να μπορέσουν οι μηχανές να εμπλακούν σε τομείς της ανθρώπινης συμπεριφοράς όπως το συναίσθημα.

Όταν το 1997 ο Garry Kasparov είχε χάσει την παρτίδα σκάκι από τον υπολογιστή Deep Blue της IBM, τότε πολλοί εξέφρασαν τις γνωστές απόψεις περί της μέλλουσας κυριαρχίας των υπολογιστών επί της ανθρώπινης διάνοιας. Ένα αντεπιχείρημα σ' αυτές τις απόψεις ήταν το ότι ο υπολογιστής δεν θα μπορούσε να συντάξει κείμενο με νόημα. Κι όμως, είμαστε κοντά στο να το δούμε.

Το να μπορεί ο υπολογιστής να "κατεβάζει ιδέες" είναι κάτι που δεν πιστεύω ότι απερίσκεπτα θα πρέπει να μας τρομάζει. Η μελέτη αυτού του είδους, μπορεί να οδηγήσει σε εφαρμογές, που θα τύχουν ανταπόκρισης από τη διαφήμιση ως την παιδεία. Ίσως σε επόμενο post να γράψω τους λόγους που θεωρώ ότι η σύγκριση μεταξύ ανθρώπου και υπολογιστή είναι κατά τη γνώμη μου ανεδαφική ως ερώτημα.
Το επιστημονικό ενδιαφέρον, πάντως, είναι αξιόλογο.
Ποιές είναι οι λεπτομέρειες του μηχανισμού δια του οποίου κάτι προκαλεί το γέλιο στον άνθρωπο;
Ίσως να δούμε υπολογιστικά μοντέλα που να το πετύχουν εξ' ολοκλήρου.

Οι αντίθετες θέσεις υπάρχουν.

"Κάποια μέρα, πιθανόν, οι ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι, καταμετρώντας τη διαδοχή φωνηέντων και συμφώνων σε όλους τους ενδεχόμενους συνδυασμούς, να "καρφώσουν" κάπου τον μαγικό εκείνον συνδυασμό που το αίσθημα του ποιητή συνέλαβε ακαριαία. Θά' τανε όμως, ας τ' ομολογήσουμε, κι από λίγο δολοφονία. Δεν αφαιρεί κανείς τους πέπλους της Θεάς ατιμωρητί, ούτε και θα καταφέρει τίποτε, τουναντίον, θα γελοιοποιηθεί όποιος δοκιμάσει τον αντίθετο δρόμο και στηριχθεί στον συμβολισμό των εικόνων."
Οδυσσέας Ελύτης, Η μέθοδος του "άρα", περιοδικό "Χάρτης", 21,22,23, Νοέμβριος 1986


"Όταν χαθεί και ο τελευταίος λαϊκός ζωγράφος, τεχνίτης ή μάστορας, όταν σβήσει η φωνή και του τελευταίου ρεμπέτη, καραγκιοζοπαίχτη, παραμυθά ή λυράρη, όταν αχρηστευθεί και η τελευταία μοιρολογίστρα ή υφάντρα του χωριού, όταν ξεθωριάσει το τατουάζ και του τελευταίου βαρυποινίτη και σιγάσει το στεντόρειο και μελωδικό ντελάλημα του τελευταίου γύφτου γυρολόγου, τότε θα συνειδητοποιήσουμε, άοπλοι πια, πως η ελευθερία, που είχαμε ελπίσει σπάζοντας τα δεσμά της παλιάς συμβιωτικής κοινωνίας, δεν έκρυβε - μέσα στις συνθήκες της γενικευμένης καπιταλιστικής ενσωμάτωσης - παρά ένα νέο ραγιαδισμό και μιαν άλλη, πιο βαθιά αλλοτρίωση: την εξουθένωση κάθε πηγαίας δημιουργικότητας, την ισοπέδωση κάθε πολιτισμικής ποικιλίας, τον εξανδραποδισμό κάθε αυθόρμητης συλλογικής πρωτοβουλίας που η υπερπροσφορά εμφιαλωμένης εικόνας, κονσερβαρισμένου ήχου και ετοιμοπαράδοτου λόγου καταδικάζουν στον από ασφυξία θάνατο."
Στάθης Δαμιανάκος, Παράδοση ανταρσίας και λαϊκός πολιτισμός, εκδόσεις Πλέθρον, 1985

Ο προβληματισμός δικός μας.

Οι φίλοι μου οι κρητικοί

Στα φοιτητικά μου χρόνια, η επαφή μου με πολλούς κρητικούς μου έδωσε κάτι που αναρωτιόμουν αν υπήρχε. Το εκστασιακό στοιχείο με υλικό αυτό που απλώς παρακολουθούσαν οι παλαίμαχοι της ζωής σε διάφορες τηλεοπτικές εκπομπές. Τη μουσική και χορευτική μας παράδοση. Συμμετείχα σε κρητικούς συλλόγους και στις παρέες τους. Είδα νέους ανθρώπους, κάθε άλλο παρά παγωμένους από τη συντήρηση, να ζουν την έκσταση μέσα από μουσικά ακούσματα, που ανεβάζανε συνεχώς την ένταση των συναισθημάτων για τους ακροατές τους.

Γνώρισα τη φιλοξενία και την κεφάτη αποδοχή των κρητών στην αρχικά εντελώς κακότεχνη προσπάθειά μου για συμμετοχή.
Κρητικό χορό έμαθα στον λαογραφικό σύλλογο κρητών Θεσσαλονίκης "Τ' αγρίμια". Τα βήματα δεν ήταν το σπουδαιότερο σ' εκείνα τα μαθήματα. "Να 'σαι μερακλής πάνω απ' όλα", "πρώτα-πρώτα να το χαίρεσαι όταν το κάνεις" ήταν τα λόγια των δασκάλων.

Μια από τις παιδικές μου αναμνήσεις είναι κι εκείνη των κυριακάτικων εκπομπών με θέμα την ελληνική μουσική παράδοση. Όλα τα ελληνικά διαμερίσματα έκαναν την παρέλασή τους σε τέτοιες εκπομπές με πολλά λόγια για το μεγαλείο που κρύβουν αυτά τα τραγούδια και οι χοροί. Ωστόσο, το ακροατήριο αυτών των τραγουδιών και των χορών το αποτελούσαν κυρίως άνθρωποι μεγάλης ηλικίας. Έτσι το μεγαλείο, η ελευθερία, η δόξα των παλαιών, ατίθασων λεβεντανθρώπων, που πολλές φορές έσπαζαν τα όρια των ανθρωπίνων δυνατοτήτων, τα παρακολουθούσαν ως επί το πλείστον εκείνοι που βρισκόταν κοντά στο να παραδώσουν τη σκυτάλη της ζωής. Η ρώμη της νεότητας, στο μεγαλύτερο ποσοστό, δεν συμμετείχε στο φαινόμενο. Οι πλειοψηφία των εφήβων στο άκουσμα και μόνο των παραδοσιακών οργάνων είχε έτοιμη τη φράση "αυτά είναι γεροντίστικα".
Σε κάποιο βαθμό υπάρχει αλήθεια.
Δυστυχώς, η μουσική που έχει ρίζες αιώνων και ήταν όντως προϊόν εμπνεύσεως ανθρώπων με έντονα βιώματα και μια έμφυτη ποιητική διάθεση είχε πάρει το δρόμο του μουσιακού είδους με όλα τα χαρακτηριστικά που έχει κάτι τέτοιο.
Τι θα πει μουσιακό είδος;
Πολύτιμο, ιερό, σπουδαίο, η ρίζα μας, η ιστορία μας και άλλα τέτοια.
Αλλά,
μην αγγίζετε, μην πιάνετε, αφήστε το εδώ που είναι, δηλαδή σε θέση περιωπής έξω από τη ζωή.

Η Κρήτη πρωτοστατεί στο θέμα της συνέχισης αυτής της μουσικής.
Ο Ψαραντώνης, για παράδειγμα, χαρακτηρίστηκε πανάρχαιος και σύγχρονος. Χαρακτηρίστηκε, επίσης, ο Χέντριξ της κρητικής λύρας. Προσέλκυσε πολλούς μη κρητικούς, που δεν είχαν καμία σχέση με το φαινόμενο της παράδοσης. Η μουσική του προκαλεί άλλοτε ένα διονυσιακό κι άλλοτε ένα μυσταγωγικό κλίμα στους ακροατές του.
Η πρωτιά της Κρήτης είναι δίκοπο μαχαίρι, νομίζω.
Από τη μια έχει να δώσει ολοζώντανα δείγματα πραγμάτων που βρισκόταν σε επίτιμες θέσεις του μουσείου που ονομάζεται παράδοση και που κόντεψαν να σκουριάσουν απ' την ατελείωτη νεκρική τους δόξα.
Από την άλλη (εκεί είναι ο κίνδυνος), μπορεί να υποστεί τη μέγιστη παρενέργεια που προέρχεται από την πρωτιά. Τη φτήνεια και την αλλοτροίωση. Δυστυχώς, έχω ακούσει και κάτι σκυλοειδή άσματα με...συμμετοχή κρητικής λύρας (συγχωρέστε με αλλά...)

Τ' αγρίμια μου αρέσουν. Χωρίς οικονομική ευρωστία, αλλά με ανοιχτές πόρτες κι ανοιχτή καρδιά.
Γειά σου λυράρη Κωστή, γειά σου πρόεδρε Κώστα, γειά σου ακούραστε Στέλιο!

Τη φρονιμάδα, Θε μου, πάρε μου, ν' ανοίξουν τα μελίγγια
ν' ανοίξουν οι καταπαχτές του νου, να πάρει αγέρα ο κόσμος.
Ν.Καζαντζάκης, Οδύσσεια

Προσφάτως, ο λαογραφικός σύλλογος κρητών θεσσαλονίκης "Τ' αγρίμια" απέκτησε ιστοσελίδα. Μπορείτε να την επισκεφθείτε εδώ.
Βεβαίως, η ιστοσελίδα είναι κάτι σαν τον κατάλογο των φαγητών. Η γεύση έρχεται με τη συμμετοχή.

Το μέτρο στη δυνατή μνήμη

Με αφορμή το βιβλίο του Alexander Luria "The mind of a mneumonist"

Οι περισσότεροι ευχόμαστε να είχαμε μια καλύτερη μνήμη. Ιδιαιτέρως αυτοί που η εργασία τους συσχετίζεται με πνευματική δραστηριότητα, οι φοιτητές, αλλά και οι μαθητές πολλές φορές διαμαρτύρονται για το ότι η μνήμη τους προδίδει τις επιδιώξεις τους.
Λίγοι έχουν σκεφτεί το αντίθετο, δηλαδή το να έχει κάποιος δυσκολίες στη ζωή του εξ' αιτίας του ότι δεν μπορεί να ξεχάσει.
Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση ενός ατόμου με τέτοιο χαρακτηριστικό έχει περιγραφεί από τον Alexander Romanovich Luria, τον ρώσο νευροεπιστήμονα στις αρχές του εικοστού αιώνα.
Το άτομο, που ο Luria εξέτασε, λεγόταν Solomon-Veniaminovich Shereshevsky και έμεινε γνωστός στην ιστορία των νευροεπιστημών ως ο S.

Ήταν η δεκαετία του 1920 όταν ο Luria δέχθηκε για εξέταση έναν ρεπόρτερ μιας εφημερίδας της Μόσχας. Ο S. παραπέμφθηκε στον Luria από τον διευθυντή της εφημερίδας στην οποία ο S. εργαζόταν. Ο διευθυντής είχε παρατηρήσει ότι ο S. δεν κρατούσε ποτέ σημειώσεις την ώρα που δινόταν οι πρωινές οδηγίες προς όλους τους ανταποκριτές. Κατηγόρησε τον S. για απροσεξία, αλλά ο τελευταίος ήταν σε θέση να επαναλάβει αυτολεξεί όλα τα λεγόμενα του διευθυντή του. Επίσης, ήταν αξιοπρόσεκτο ότι ο S. ανέφερε με την παραμικρή λεπτομέρεια γεγονότα που συνέβαιναν και προοριζόταν για δημοσίευση χωρίς την παραμικρή σημείωση.
Ο S. όταν προσήλθε στον Luria ήταν αμήχανος και γεμάτος απορίες για τον λόγο που θα έπρεπε να γίνει σ' αυτόν μια εξέταση μνήμης. Είχε πλήρη άγνοια της ιδιαιτερότητάς του.
Ο S. ήταν περίπου στην ηλικία των τριάντα ετών, όταν πρωτοσυνάντησε τον Luria. Ο πατέρας του ήταν βιβλιοπώλης και η μητέρα του μια ηλικιωμένη και μορφωμένη εβραία.
Ο Luria έδωσε στον S. σειρές από λέξεις τις οποίες του ζήτησε να απομνημονεύσει. Ο S. επανέλαβε τις λέξεις με απόλυτη ακρίβεια. Ακολούθησαν αριθμοί με το ίδιο αποτέλεσμα. Ο Luria προχώρησε σε στοιχεία χωρίς νόημα όπως απλές συλλαβές. Δόθηκε μια μεγάλη σειρά με στοιχεία του περιοδικού συστήματος χωρίς ο S. να δυσκολευτεί στην απομνημόνευσή τους. Οι λίστες με τα στοιχεία που επρόκειτο να απομνημονευθούν γινόταν όλο και μεγαλύτερες κι αυτό που διαπιστώθηκε ήταν ότι ο S. δεν είχε ένα εμφανές όριο στον όγκο των πληροφοριών που μπορούσε να απομνημονεύσει.
Όχι μόνο η απομνημόνευση ήταν ασυνήθιστη, αλλά και η διάρκεια συγκράτησης.

Για παράδειγμα με την παρακάτω εξίσωση ο S. ασχολήθηκε για επτά λεπτά και ήταν σε θέση να τη θυμάται χρόνια αργότερα.



Αυτό που αποκαλύφθηκε για τον S. ήταν ότι το κάθε εξωτερικό ερέθισμα (λέξη, ήχος, αριθμός κ.λ.π.) προκαλούσε μέσα του την ανάδυση ζωηρότατων εικόνων. Το φαινόμενο αυτό δεν αναπαραγόταν μόνο στην περίπτωση που η λέξη που άκουγε παρέπεμπε όντως σε μια εικόνα (π.χ. το σπίτι μου, η γάτα μου κ.λ.π.), αλλά και σε μεμωνομένους ήχους, χωρίς νόημα. Π.χ. όταν ο S. συνάντησε τον Vygotsky του είπε: "Πόσο κίτρινη και εύθρυπτη είναι η φωνή σας."
Το φαινόμενο κατά το οποίο ένα αισθητηριακό ερέθισμα προκαλεί την ανάδυση εσωτερικών εμπειριών που προέρχονται από άλλες αισθήσεις ονομάστηκε συναισθησία και χαρακτηρίσθηκε ως η πιο ποιητική ψυχική παρέκκλιση. Ο άνθρωπος που έχει αυτό το χαρακτηριστικό "ακούει" το χρώμα, "βλέπει" τον ήχο καθώς και άλλες διασταυρώσεις των αισθήσεων όπως το να βλέπει ή να ακούει οσμές.

Οι εικόνες που αναδυόταν στον S. ήταν ζωηρότατες και ήταν όχι απλώς εύκολο, αλλά αναπόφευκτο γι' αυτόν το να τις συνδυάζει και να θυμάται το οτιδήποτε ερχόταν στο πεδίο αντίληψής του.
Όμως αυτό το χάρισμα δεν ήταν άμοιρο δυσάρεστων συνεπειών για τον S.
Έλεγε ο ίδιος: "Όταν οι άλλοι διαβάζουν ένα κείμενο σκέφτονται, εγώ βλέπω." Όταν ο S. διάβαζε τότε ζωηρότατες εικόνες σχηματιζόταν μέσα του, τόσο που στο τέλος να βρίσκεται σε έναν αγώνα προκειμένου να χαλιναγωγήσει αυτή την πανδαισία των εικόνων. Υπήρχε κάποιο πρόβλημα μέσα του στο να διαχωρίζει του ουσιαστικό από το επουσιώδες σε ένα κείμενο, αφού η κάθε λέξη γεννούσε μέσα του και μια εικόνα.
Προβλήματα αντιμετώπιζε και με την ερμηνεία των συνωνύμων. Για μας η λέξη "γάτα" και η λέξη "γαλή" παραπέμπουν στο ίδιο ζώο. Για τον S. η διαφορετική ακουστική χροιά των λέξεων προκαλούσε τη δημιουργία διαφορετικών εικόνων μέσα του και θα έπρεπε να σκεφτεί προκειμένου να οδηγηθεί στο συμπέρασμα που για μας είναι δεδομένο.
Είχε, επίσης, δυσκολίες στην ανάγνωση της ποίησης και γενικότερα στην κατανόηση των μεταφορών στον γραπτό και στον προφορικό λόγο.

Τελικά ο S. έγινε ένας επαγγελματίας μνήμων, δίνοντας παραστάσεις σε τσίρκο και άφηνε κατάπληκτους τους θεατές με τις λίστες των εκατοντάδων λέξεων, αριθμών, συλλαβών που μπορούσε να απομνημονεύσει σε λίγη ώρα.

Για το θέμα της συναισθησίας ίσως γράψω λίγα πράγματα σε επόμενο post.
Γίνεται φανερό ότι το οποιοδήποτε χάρισμα που σπάζει το μέτρο δεν σημαίνει κατ' ανάγκη και μεγαλύτερη ευκολία στη ζωή.

Προσκόλληση σε κάτι που απορρίπτεται

Βλέπω τα θεάματα, τις ειδήσεις, τα διάφορα περιοδικά, γενικώς ό,τι περνάει άποψη και πληροφορία με τρόπο μαζικό. Δεν υποστηρίζω την άποψη που λέει ότι "όλα είναι τιποτένια". Υπάρχει και το αξιόλογο, αυτό που θα οδηγήσει τον δέκτη στο να σκεφτεί ότι μπορεί να γίνει καλύτερος, δείχνοντάς του κάτι που είναι καλύτερο από αυτόν. Ωστόσο, ο όρος "τηλεσκουπίδια" υπάρχει και λέγεται από τα στόματα πολλών.
Το λεγόμενο τηλεοπτικό κουτσομπολιό έχει σημαντική θέση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Περιοδικά αφιερωμένα στο τι κάνουν στην καθημερινή τους ζωή άνθρωποι με διασημότητα βρίσκονται σχεδόν παντού. Εκπομπές σε τηλεοπτικά κανάλια για τον ίδιο σκοπό είναι κι αυτά πολλά.

Έχουν το δικαίωμα να υπάρχουν, θα πει κάποιος.
Συμφωνώ ότι το έχουν. Δεν έχω σκοπό να κρίνω την ύπαρξή τους.

Αναφέρομαι σ' αυτές τις ειδήσεις, όμως, διότι γύρω τους κάνει την εμφάνισή του ένα γεγονός που μου προκαλεί την απορία. Οι υποτιμητικές κριτικές που λέγονται γι' αυτές τις ειδήσεις είναι σίγουρα τόσες πολλές που δεν δικαιολογείται ο βαθμός τηλεθέασης. Εδώ γεννάται το ερώτημα. Αφού τόσοι άνθρωποι υποστηρίζουν το ευτελές περιεχόμενο των ειδήσεων γιατί εξακολουθούν να τις παρακολουθούν και μάλιστα με ενδιαφέρον;
Συζητούσα με κάποιον άνθρωπο για το περιεχόμενο των διαφόρων τηλεκουτσομπολιών. Άκουσα και τι δεν άκουσα από τον συνομιλητή μου. "Χαμηλό πνευματικό επίπεδο", "χωρίς περιεχόμενο", "ένα τίποτα", "δεν είναι για σοβαρούς ανθρώπους" είναι κάποιες από τις φράσεις και τους χαρακτηρισμούς που άκουγα από τον άνθρωπο που είχα απέναντί μου.
Η συνέχεια τώρα.
Στο χώρο που βρισκόμασταν υπήρχε τηλεόραση. Ο συνομιλητής μου έκανε zapping και καθήλωσε τον δέκτη σε ένα κανάλι που μετέδιδε μια εκπομπή με προσκεκλημένους κάποιους διάσημους. Ο συνομιλητής μου έπαψε να είναι συνομιλητής και καθηλώθηκε κι αυτός στον δέκτη με προσοχή. Το θέμα της εκπομπής: Πού θα πάει για διακοπές το καλοκαίρι ο διάσημος προσκεκλημένος, τι ρούχα προτιμά, πώς είναι τα συναισθηματικά του αυτόν τον καιρό, τι γνώμη έχει για άλλους διάσημους, ποιό ζώδιο είναι το καλύτερο κ.λ.π.
Δεν άντεξα, το ρώτησα. "Αυτά που έλεγες πριν περί χαμηλού επιπέδου, τώρα τα ασπάζεσαι για τον εαυτό σου; Αυτό που έλεγες ότι υποτιμά τη νοημοσύνη σου, τώρα το καταβροχθίζεις;" Οι απαντήσεις δόθηκαν με χαμόγελο και ήταν μια σειρά από ασάφειες του τύπου "ε, τί άλλο να δεις;", "μόνο αυτά υπάρχουν", "για να περνά η ώρα" και άλλα τέτοια.
Σκέφτομαι τι να είναι πιο αξιοπερίεργο. Το να υποστηρίζει κάποιος τη σοβαρότητα των διαφόρων ειδήσεων αυτού του τύπου και να τις παρακολουθεί, μένοντας πιστός στις πεποιθήσεις του ή το να τις απορρίπτει και ταυτοχρόνως να τρέχει πίσω από αυτές;
Νομίζω το δεύτερο. Αν κάποιος έχει άλλη άποψη ας μου την υποδείξει.
Ασχολούμαι περισσότερο με τη δεύτερη κατηγορία διότι εκεί βρίσκεται η αντίφαση. Μια συχνή δικαιολογία που ακούγεται είναι οι πολλές αγωνίες που έχει ο σύγχρονος άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή κι έτσι δεν έχει τόσο το χρόνο, όσο και τα ψυχικά περιθώρια για επιπλέον προβληματισμό. Εδώ όμως βρίσκεται ένα τρανταχτό επιχείρημα εναντίον αυτής της δικαιολογίας. Αν όπως, λες, έχεις τόσες αγωνίες που από όσο ξέρω επικεντρώνονται συνήθως σε θέματα οικονομικής φύσεως, τότε πώς έχεις την όρεξη να κοιτάς πράγματα που δεν έχεις και δεν θα τα αποκτήσεις απλώς κοιτώντας τα; Λες ότι είσαι πεινασμένος και δεν κάνεις άλλο από το να κοιτάς τον κατάλογο των φαγητών που τρώνε άλλοι. Ε, δεν νομίζω ότι είναι ό,τι πιο ωφέλιμο. Δεν είναι καν παρηγοριά. Φλέγομαι από την αγωνία για να πληρώσω το νοίκι και παρακολουθώ με αμείωτο ενδιαφέρον τις λεπτομέρειες της πολυτέλειας που έχουν τα σπίτια ορισμένων ανθρώπων και γνωρίζοντας ότι δεν πρόκειται να κατοικήσω (τουλάχιστον σύντομα) σε ένα τέτοιο σπίτι. Δεν είναι μαζοχισμός; Έχω δει ανθρώπους να μιλάνε κάποιες φορές οργισμένα για κάποια "κενά άτομα" όπως τα χαρακτηρίζουν, αναφέροντας όμως για τη ζωή αυτών των ατόμων ένα σωρό λεπτομέρειες που τις έμαθαν μετά από ώρες τηλεθέασης σε παντός είδους κουτσομπολιά στην οθόνη.
Τουλάχιστον οι άνθρωποι της πρώτης κατηγορίας είναι εντάξει με τον εαυτό τους.
Για τους υπόλοιπους δεν ισχύει η άποψη που λέει ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας επηρεάζουν, διότι οι ίδιοι λένε ότι δεν συμφωνούν μ' αυτά.
Ε, δεν φταίει καμιά τηλεόραση. Φταίει αυτός που τρώει με όρεξη αυτό που ταυτοχρόνως φτύνει.
Τίθεται το ερώτημα, λοιπόν, που λέει ότι μήπως κάθε φορά που εξαπολύονται κατηγορίες για την τηλεοπτική και έντυπη κονσέρβα, στην πραγματικότητα αυτό που κατά βάθος λέγεται είναι κάτι σαν: "Δεν θέλω να βλέπω κονσέρβες γύρω μου, επειδή είμαι λάτρης της κονσέρβας και πόσο θα ήθελα ως δια μαγείας να μην ήμουν."

Τι έγινε με τη Java;

Το σημερινό post απευθύνεται κυρίως (αλλά όχι μόνο) στους φίλους κομπιουτεράδες.
Θα ήθελα μάλιστα να μου απαντήσουν όσοι μπορούν.


Μου κάνει εντύπωση η κατάληξη της Java σε σχέση με τις αρχικές υποσχέσεις που συνοδεύανε τη γλώσσα.

Λοιπόν η Java:
Το 1991 αναπτύσσεται από την Sun Microsystems. Συμπεριλαμβάνεται στο project με τίτλο Green το οποίο επεξεργάζεται λογισμικό που προορίζεται για οικιακές συσκευές.

Το εργαλείο προγραμματισμού είναι το Java Development Kit (JDK). Ουσιαστικά μετατρέπει τον πηγαίο κώδικα που θα γραφτεί σε έναν απλό κεμενογράφο σε κλάσεις Byte Code.

Για την απόδωση του Byte Code απαιτείται η εικονική μηχανή της Java ή αλλιώς Java runtime.

Το πλεονέκτημα είναι ότι η Java runtime μπορεί να αποδώσει τον κώδικα σε οποιαδήποτε πλατφόρμα, που σημαίνει ότι τα προγράμματα σε Java με την προϋπόθεση ότι θα εγκατασταθεί στον υπολογιστή η Java runtime, θα εκτελούνται σε Macintosh, Windows, Linux κ.λ.π.

Και τώρα σκεφτόμαστε:

Το Linux είναι δωρεάν.

Το JDK δωρεάν.

Η Java runtime δωρεάν.

Ειπώθηκαν διάφορα με βάση τα παραπάνω.
Linux + Java = Πλήρης απελευθέρωση του λογισμικού.
Η Microsoft χάνει την πρωτιά της σε πλανητικό επίπεδο.
και διάφορα άλλα...

Από αυτά τα διάφορα τίποτα δεν έγινε. Εκτός αν έγινε, οπότε διορθώστε με.
Γιατί άραγε;

Θα πρέπει μάλλον να εργαστούν ομάδες προγραμματιστών για να φτιαχτούν προγράμματα αντάξια της Microsoft. Οι ομάδες αυτές θα πρέπει να πληρώνονται, οπότε ο πρώτος μύθος περί δωρεάν λογισμικού καταργείται εύκολα.

Όποιος κι αν εργαστεί θα πρέπει να έχει (ανεξαρτήτως γλώσσας) την εμπειρία στο λογισμικό που έχει η Microsoft. Εδώ που τα λέμε...μεγάλη.

Κοίτα τι γίνεται όμως. Η καλύτερη ιδέα, ενώ σε θεωρητικό επίπεδο σου φαίνεται ότι λειτουργεί, μόλις προχωρήσουμε στην εφαρμογή της κάτι συμβαίνει και δεν υλοποιείται. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τη Java, αλλά για πολλές "λαμπερές ιδέες" που κατά καιρούς μας έρχονται στο μυαλό για διάφορα θέματα.

Για να επανέλθω στη Java αυτό που ενδεχομένως θα μπορούσε να είχε γίνει θα ήταν τα προγράμματα με ανοιχτό κώδικα. Κάτι που σημαίνει ότι προγραμματιστές από όλο τον κόσμο θα προσέθεταν λίγο ο καθένας στην τελειοποίηση του κάθε προγράμματος.
Ένα πρόγραμμα που γνωρίζω να αναπτύσσεται μ' αυτόν τον τρόπο είναι το Audacity, ένα πρόγραμμα για ηχογραφήσεις και επεξεργασία ήχου.
Freeware και αποτελεσματικό.

Το μόνο που γνωρίζω

Οι παλιοί και οι νέοι

Λέγεται ότι οι παλιοί κλινικοί γιατροί διαπίστωναν τη γλυκοζουρία των διαβητικών με τις αισθήσεις τους και μόνο. Αυτό σημαίνει ότι έβαζαν τη γλώσσα τους στα ούρα του ασθενούς και διαπίστωναν ότι έχουν γλυκιά γεύση, άρα αυξημένα επίπεδα γλυκόζης.
Άκουσα ότι κάποιος παλιός καθηγητής ιατρικής, που ανήκε στη φουρνιά των "παλιών καλών κλινικών", αφού κλήθηκε από κατωτέρους του για ένα "δύσκολο" περιστατικό έθεσε τη διάγνωση σε λίγα δευτερόλεπτα. Από το προσωπείο του ασθενούς. Στους υπόλοιπους είχε διαφύγει ή δεν μπορούσαν το αναγνωρίσουν με σιγουριά.
Άλλος παλιός καθηγητής προέτρεπε στους ειδικευομένους και τους φοιτητές του ν' αναπτύξουν τόσο τη γνώση, όσο και τις αισθήσεις τους σε μεγάλο βαθμό. "Θα σταθείτε μπροστά στον ασθενή", έλεγε, "και θα μυρίσετε τον διογκωμένο σπλήνα". Υπερβολή, βεβαίως, αλλά σαφές το μήνυμα για το πόσο πρέπει να είναι ασκημένες οι αισθήσεις.
Σε μάθημα στους φοιτητές με θέμα "ψηλάφηση κοιλίας" ειπώθηκε: οι παλιοί "μπαίνανε" στην κοιλιά του ασθενούς με τα χέρια τους. Μπορούσαν να βρουν τα πάντα χωρίς ν' ανοίξουν.

Σήμερα βλέπουμε και διαπιστώνουμε με τα μηχανήματα. Ακόμα κι αν με την κλινική εξέταση διαπιστωθούν κάποια πράγματα, η μηχανή θα δείξει και θα επικυρώσει με σαφήνεια το εύρημα. Όταν μιλάμε για σίγουρη διάγνωση εννοούμε πάντα σύγχρονο εξοπλισμό.

Βγαίνουν κάποιοι και λένε: χάσαμε τις ικανότητές μας με το να αναθέσουμε στις μηχανές να κάνουν τη δουλειά μας. Δεν ξαναβγαίνουν τέτοιοι σαν τους παλιούς.
Το θέμα μπορεί να γενικευθεί και να υποστηριχθεί ότι όσο τα τεχνολογικά επιτεύγματα αντικαθιστούν τον άνθρωπο, τότε ο τελευταίος χάνει κάποιες από τις ικανότητές του.

Άλλες φήμες έρχονται να μας καθησυχάσουν.
Άκουσα κάποτε για κάποιον καθηγητή ακτινολογίας, που μπορούσε να δει δύο ή και τρεις ακτινογραφίες θώρακος τη μία πάνω στην άλλη και να μπορεί να διακρίνει τα ευρήματα της μιας, από εκείνα της άλλης (δεν ξέρω τα όρια μύθου και πραγματικότητας).
Δεν είναι κι αυτό ένα προϊόν άσκησης και ανάπτυξης ανθρωπίνων ικανοτήτων παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας;

Γενικεύοντας και πάλι, να θυμηθώ αυτό που άκουσα από κάποιον φίλο μου που έλεγε ότι από τότε που άρχισε να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή σε όλες τις δουλειές του ξέχασε το πώς πιάνουν το μολύβι. Οι στενογράφοι είχαν ικανότητες που τις χάσαμε.
Ένας γρήγορος δακτυλογράφος δεν αποτελεί ένα αντίστοιχο παράδειγμα;

Όσο και να αναπτύσσεται η τεχνολογία υπάρχει χώρος για ν' αναπτυχθούν οι ανθρώπινες ικανότητες.
Κάποιες ικανότητες χάνουν την αναγκαιότητά τους και κάποιες άλλες, που δεν χρειαζόταν παλαιότερα, αναπτύσσονται.

Όλα είναι θέμα νευρωνικής πλαστικότητας, θα έλεγε ένας νευροφυσιολόγος.
Μηχανισμοί μάθησης του εγκεφάλου για όλα.
Οι φωσφορυλιώσεις, η γονιδιακή έκφραση στους νευρώνες θα γίνουν είτε για την ψηλάφηση, είτε για την ανάγνωση της αξονικής τομογραφίας είτε για τον υπολογιστή.

Λέτε να έρθει κάποτε μια εποχή που δεν θα χρειάζεται πλέον καμία ανθρώπινη ικανότητα;
Δεν φαίνεται κάτι τέτοιο στο εγγύς μέλλον.
Για το απώτερο; Προφήτες δεν είμαστε.
Καλησπέρα.

Ανιχνεύοντας το ψεύδος και την αλήθεια

Η καχυποψία μας ακολουθεί παντού. Το ψεύδος είναι αρχαίο και καθόλου ασυνήθιστο. Τη φράση "πρόσεχε μη σε κοροϊδέψουν" την έχουμε ακούσει από γονείς, φίλους κι από τον εαυτό μας. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν...επαγγελματικούς λόγους να καταλαβαίνουν το ψεύδος, όπως οι ανακριτές, οι αστυνομικοί, οι ψυχίατροι.

Ένας αρχαίος τρόπος για τη διαπίστωση του ψεύδους είναι η λεγόμενη διαίσθηση.
Η λογική έχει κι αυτή το μερίδιό της, στην περίπτωση που ο ψεύτης πέφτει σε λογικές αντιφάσεις.
Ο αμυνόμενος όμως (αυτός που δέχεται το πιθανό ψεύδος) βασίζεται πάντα σ' αυτά βλέπει και που ακούει.
Πολλοί, λοιπόν, προσπάθησαν να βρουν τρόπους που να μη βασίζονται σ' αυτό που ο απέναντί τους δηλώνει.

Η λύση φάνηκε να προκύπτει όταν η βαρύτητα έπεσε σε διεργασίες που γίνονται στον άνθρωπο χωρίς τη θέλησή του. Το κλειδί ήταν αυτό που ονομάζουμε Αυτόνομο ή Φυτικό Νευρικό Σύστημα.
Αυξομειώσεις του καρδιακού ρυθμού, της αρτηριακής πίεσης, του εύρους της κόρης των οφθαλμών, φαινόμενα που λαμβάνουν χώρα στο δέρμα, στη φωνή και πολλές άλλες εκδηλώσεις εκπορεύονται από εκείνο το τμήμα του νευρικού συστήματος που λειτουργεί ανεξαρτήτως της θέλησής μας.

Το "έμπειρο μάτι" είναι θαυμάσιο, αλλά ο αριθμός είναι αναμφισβήτητος.
Έτσι άρχισαν οι προσπάθειες για την κατασκευή μηχανών που θα ανιχνεύουν τις αλλαγές στις λειτουργίες που ελέγχονται από το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα και κατ' επέκταση το ψεύδος.

Το 1885 ο Cesar Lombroso, στην Ιταλία, επινόησε μια συσκευή που μπορούσε να ανιχνεύσει μεταβολές της αρτηριακής πιέσεως και τη χρησιμοποίησε για την εξιχνίαση αστυνομικών υποθέσεων.
Το 1914 ο Vittorio Benussi επικεντρώθηκε με άλλη συσκευή στη συχνότητα και το εύρος των αναπνοών.
Το 1920 ο John Larson, αξιωματικός της αστυνομίας, χρησιμοποίησε συσκευές που κατέγραφαν παραμέτρους από την αναπνοή και την αρτηριακη πίεση. Η συσκευή ήταν ο πρώτος πολύγραφος (Polygraph). Ωστόσο, το ανώτατο δικαστήριο της εποχής δεν ενέκρινε την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων, ώστε να χρησιμοποιηθούν σε δίκες ως βάσιμα τεκμήρια.
Η περεταίρω εξέλιξη για τους ανιχνευτές ψεύδους θα βασιστεί στη θεωρία του Lippold για τον τρόμο της ανθρώπινης φωνής [1]
Στη δεκαετία του 1970 εμφανίζονται συσκευές που καταμετρούν διακυμάνσεις στον τόνο της φωνής, αφού είχε διατυπωθεί η άποψη που έλεγε ότι ο άνθρωπος που δηλώνει εν γνώσει του ένα σημαντικό ψεύδος υφίσταται ένα άλλοτε άλλου βαθμού ψυχικό στρες την ώρα που το λέει. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια ανεπαίσθητη αλλαγή στον τόνο της φωνής, που μπορεί να καταγραφεί με κατάλληλες συσκευές-ανιχνευτές.
Τρεις αξιωματούχοι των ενόπλων δυνάμεων των Η.Π.Α. (Alan Bell, Bill Ford και Charles McQuiston.) παραιτήθηκαν και ίδρυσαν μια εταιρία με την ονομασία Dektor Counterintelligence and Security. Η συσκευή που χρησιμοποίησαν ονομάστηκε Μετρητής ψυχολογικής καταπόνησης (Psychological Stress Evaluator-PSE 1).

Οι πολύγραφοι βελτιώνονται συνεχώς καταμετρώντας πάντα παραμέτρους που δεν επηρεάζονται από τη βούληση του ατόμου.

Οι αντιρρήσεις φυσικά υπάρχουν. Ο πολύγραφος προκαλεί τη δημιουργία του αντιπολύγραφου με το σλόγκαν "Ο πολύγραφος είναι τσαρλατάνος"

Η καχυποψία όμως και ο φόβος για το ψεύδος υπάρχουν, η εγκληματικότητα αυξάνεται κι έτσι το μόνο που απομένει είναι να εξελιχθούν οι μέθοδοι.

Φτάνουμε στη μέθοδο που ονομάστηκε ανίχνευση εγκεφαλικού αποτυπώματος (Brain Fingerprinting), δηλαδή την αναζήτηση κάποιου είδους δακτυλικών αποτυπωμάτων στον εγκέφαλο [2]. Κατά την εφαρμογή αυτής της μεθόδου, γίνεται μια αναφορά γεγονότων στο υπό εξέταση άτομο.
Ακολουθούν δύο περιπτώσεις: η μία στην οποία το άτομο δεν είχε συμμετοχή στο γεγονός που του περιγράφει ο εξεταστής και η δεύτερη στην οποία το άτομο είχε συμμετοχή κι επομένως το γεγονός είναι εκ των προτέρων εγγεγραμμένο στη μνήμη του. Στο υπό εξέταση άτομο γίνεται καταγραφή και ανάλυση της ηλεκτρικής δραστηριότητας του εγκεφάλου (MERMERs = memory and encoding related multifaceted electroencephalographic responses). Βρέθηκε ότι στην περίπτωση που το άτομο εκτίθεται σ' ένα ερέθισμα το οποίο έχει ήδη καταγραφεί εκ των προτέρων στη μνήμη του (λόγω προηγούμενης συμμετοχής του στο γεγονός που περιγράφεται) ένα ειδικό κύμα εμφανίζεται στο εγκεφαλογράφημα. Το κύμα αυτό ονομάστηκε P300 και αποτελεί μια πιο ασφαλή μέθοδο διαπίστωσης του ενδεχόμενου ψεύδους από τις προγενέστερες.

Οι προσπάθειες για να "κοιτάξουμε" μέσα στον εγκέφαλο συνεχίζονται κι έτσι επινοούνται τρόποι γι' αυτό το σκοπό που εμπλέκουν διαγνωστικές μεθόδους όπως η μαγνητική τομογραφία (MRI) [3]. Ο συνδυασμός MRI και πολύγραφου στενεύει τα περιθώρια λάθους της μεθόδου ανίχνευσης του ψεύδους. Με τέτοιες μεθόδους χαρτογραφούνται εκείνες οι περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται όταν το άτομο ψεύδεται συνειδητά.

Αν ρίξουμε μια ματιά στο μακρινό, αλλά και στο πρόσφατο παρελθόν θα δούμε φριχτά σωματικά βασανιστήρια με σκοπό την απόσπαση μιας ομολογίας από αιχμαλώτους, ομήρους κ.λ.π. Θα δούμε, επίσης, στρατιές ανθρώπων με απίστευτη θέληση που δεν υπέκυψαν και που άλλοτε ονομάστηκαν ήρωες και άλλοτε ακραίοι στενοκέφαλοι. Έφτασαν ως το θάνατο και κάποιο μυστικό το κράτησαν μέσα τους, δηλαδή σε κάποια περιοχή του εγκεφάλου τους. Τι γίνεται όμως όταν αυτός ο εγκέφαλος θα μπορεί να διαβάζεται χωρίς σταγόνα αίμα;
Φαντάζομαι πως όλοι θα εύχονται για τις μεθόδους ανίχνευσης του ψεύδους, όταν τελειοποιηθούν, να χρησιμοποιούνται μόνον για την εξιχνίαση εγκλημάτων που κανείς δεν θα ήθελε να συμβαίνουν στην κοινωνία που ζει. Θα χαιρετίζαμε μια πολυεπιστημονική ιατροδικαστική η οποία όχι μόνο θα αποκάλυπτε ενόχους, αλλά και με την προβολή της ισχύος της θα απέτρεπε φιλόδοξους εγκληματίες στο να ενεργήσουν, λαμβάνοντας μ' αυτόν τον τρόπο έναν αναίμακτο γενικοπροληπτικό χαρακτήρα.

Η ιδέα όμως ότι ούτε μέσα στον εγκέφαλό μου δεν μπορώ πλέον να είμαι μόνος δημιουργεί ακαθόριστες, ίσως, ανησυχίες. Μας ταράζουν οι υποκλοπές στα τηλέφωνα. Στο ίδιο μας το μυαλό;


1. Lippold O, Physiological Tremor, Scientific American, vol. 224, no. 3, pp. 65-73, 1971.
2. Farwell LA, Using brain MERMER testing to detect knowledge despite efforts to conceal, Journal of Forensic Sciences, Vol. 46, Issue 1, 2001.
3. Feroze B. Mohamed, PhD et al, Brain Mapping of Deception and Truth Telling about an Ecologically Valid Situation: Functional MRI Imaging and Polygraph Investigation—Initial Experience, Radiology: Volume 238: Number 2, February 2006