Το μέτρο στη δυνατή μνήμη

Με αφορμή το βιβλίο του Alexander Luria "The mind of a mneumonist"

Οι περισσότεροι ευχόμαστε να είχαμε μια καλύτερη μνήμη. Ιδιαιτέρως αυτοί που η εργασία τους συσχετίζεται με πνευματική δραστηριότητα, οι φοιτητές, αλλά και οι μαθητές πολλές φορές διαμαρτύρονται για το ότι η μνήμη τους προδίδει τις επιδιώξεις τους.
Λίγοι έχουν σκεφτεί το αντίθετο, δηλαδή το να έχει κάποιος δυσκολίες στη ζωή του εξ' αιτίας του ότι δεν μπορεί να ξεχάσει.
Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση ενός ατόμου με τέτοιο χαρακτηριστικό έχει περιγραφεί από τον Alexander Romanovich Luria, τον ρώσο νευροεπιστήμονα στις αρχές του εικοστού αιώνα.
Το άτομο, που ο Luria εξέτασε, λεγόταν Solomon-Veniaminovich Shereshevsky και έμεινε γνωστός στην ιστορία των νευροεπιστημών ως ο S.

Ήταν η δεκαετία του 1920 όταν ο Luria δέχθηκε για εξέταση έναν ρεπόρτερ μιας εφημερίδας της Μόσχας. Ο S. παραπέμφθηκε στον Luria από τον διευθυντή της εφημερίδας στην οποία ο S. εργαζόταν. Ο διευθυντής είχε παρατηρήσει ότι ο S. δεν κρατούσε ποτέ σημειώσεις την ώρα που δινόταν οι πρωινές οδηγίες προς όλους τους ανταποκριτές. Κατηγόρησε τον S. για απροσεξία, αλλά ο τελευταίος ήταν σε θέση να επαναλάβει αυτολεξεί όλα τα λεγόμενα του διευθυντή του. Επίσης, ήταν αξιοπρόσεκτο ότι ο S. ανέφερε με την παραμικρή λεπτομέρεια γεγονότα που συνέβαιναν και προοριζόταν για δημοσίευση χωρίς την παραμικρή σημείωση.
Ο S. όταν προσήλθε στον Luria ήταν αμήχανος και γεμάτος απορίες για τον λόγο που θα έπρεπε να γίνει σ' αυτόν μια εξέταση μνήμης. Είχε πλήρη άγνοια της ιδιαιτερότητάς του.
Ο S. ήταν περίπου στην ηλικία των τριάντα ετών, όταν πρωτοσυνάντησε τον Luria. Ο πατέρας του ήταν βιβλιοπώλης και η μητέρα του μια ηλικιωμένη και μορφωμένη εβραία.
Ο Luria έδωσε στον S. σειρές από λέξεις τις οποίες του ζήτησε να απομνημονεύσει. Ο S. επανέλαβε τις λέξεις με απόλυτη ακρίβεια. Ακολούθησαν αριθμοί με το ίδιο αποτέλεσμα. Ο Luria προχώρησε σε στοιχεία χωρίς νόημα όπως απλές συλλαβές. Δόθηκε μια μεγάλη σειρά με στοιχεία του περιοδικού συστήματος χωρίς ο S. να δυσκολευτεί στην απομνημόνευσή τους. Οι λίστες με τα στοιχεία που επρόκειτο να απομνημονευθούν γινόταν όλο και μεγαλύτερες κι αυτό που διαπιστώθηκε ήταν ότι ο S. δεν είχε ένα εμφανές όριο στον όγκο των πληροφοριών που μπορούσε να απομνημονεύσει.
Όχι μόνο η απομνημόνευση ήταν ασυνήθιστη, αλλά και η διάρκεια συγκράτησης.

Για παράδειγμα με την παρακάτω εξίσωση ο S. ασχολήθηκε για επτά λεπτά και ήταν σε θέση να τη θυμάται χρόνια αργότερα.



Αυτό που αποκαλύφθηκε για τον S. ήταν ότι το κάθε εξωτερικό ερέθισμα (λέξη, ήχος, αριθμός κ.λ.π.) προκαλούσε μέσα του την ανάδυση ζωηρότατων εικόνων. Το φαινόμενο αυτό δεν αναπαραγόταν μόνο στην περίπτωση που η λέξη που άκουγε παρέπεμπε όντως σε μια εικόνα (π.χ. το σπίτι μου, η γάτα μου κ.λ.π.), αλλά και σε μεμωνομένους ήχους, χωρίς νόημα. Π.χ. όταν ο S. συνάντησε τον Vygotsky του είπε: "Πόσο κίτρινη και εύθρυπτη είναι η φωνή σας."
Το φαινόμενο κατά το οποίο ένα αισθητηριακό ερέθισμα προκαλεί την ανάδυση εσωτερικών εμπειριών που προέρχονται από άλλες αισθήσεις ονομάστηκε συναισθησία και χαρακτηρίσθηκε ως η πιο ποιητική ψυχική παρέκκλιση. Ο άνθρωπος που έχει αυτό το χαρακτηριστικό "ακούει" το χρώμα, "βλέπει" τον ήχο καθώς και άλλες διασταυρώσεις των αισθήσεων όπως το να βλέπει ή να ακούει οσμές.

Οι εικόνες που αναδυόταν στον S. ήταν ζωηρότατες και ήταν όχι απλώς εύκολο, αλλά αναπόφευκτο γι' αυτόν το να τις συνδυάζει και να θυμάται το οτιδήποτε ερχόταν στο πεδίο αντίληψής του.
Όμως αυτό το χάρισμα δεν ήταν άμοιρο δυσάρεστων συνεπειών για τον S.
Έλεγε ο ίδιος: "Όταν οι άλλοι διαβάζουν ένα κείμενο σκέφτονται, εγώ βλέπω." Όταν ο S. διάβαζε τότε ζωηρότατες εικόνες σχηματιζόταν μέσα του, τόσο που στο τέλος να βρίσκεται σε έναν αγώνα προκειμένου να χαλιναγωγήσει αυτή την πανδαισία των εικόνων. Υπήρχε κάποιο πρόβλημα μέσα του στο να διαχωρίζει του ουσιαστικό από το επουσιώδες σε ένα κείμενο, αφού η κάθε λέξη γεννούσε μέσα του και μια εικόνα.
Προβλήματα αντιμετώπιζε και με την ερμηνεία των συνωνύμων. Για μας η λέξη "γάτα" και η λέξη "γαλή" παραπέμπουν στο ίδιο ζώο. Για τον S. η διαφορετική ακουστική χροιά των λέξεων προκαλούσε τη δημιουργία διαφορετικών εικόνων μέσα του και θα έπρεπε να σκεφτεί προκειμένου να οδηγηθεί στο συμπέρασμα που για μας είναι δεδομένο.
Είχε, επίσης, δυσκολίες στην ανάγνωση της ποίησης και γενικότερα στην κατανόηση των μεταφορών στον γραπτό και στον προφορικό λόγο.

Τελικά ο S. έγινε ένας επαγγελματίας μνήμων, δίνοντας παραστάσεις σε τσίρκο και άφηνε κατάπληκτους τους θεατές με τις λίστες των εκατοντάδων λέξεων, αριθμών, συλλαβών που μπορούσε να απομνημονεύσει σε λίγη ώρα.

Για το θέμα της συναισθησίας ίσως γράψω λίγα πράγματα σε επόμενο post.
Γίνεται φανερό ότι το οποιοδήποτε χάρισμα που σπάζει το μέτρο δεν σημαίνει κατ' ανάγκη και μεγαλύτερη ευκολία στη ζωή.