Κακό και νοσηρό

Η κοινωνία δέχεται πιο εύκολα το κακό σε σχέση με το νοσηρό.

Η ψυχοπαθολογία περιλαμβάνει ένα σύνολο σημείων και συμπτωμάτων που αναλόγως της εμφανίσεώς τους ή μη σ' ένα άτομο οδηγούν στη διάγνωση μιας ταυτοποιημένης νόσου.
Κάποια από αυτά τα βλέπουμε σε ανθρώπους οι οποίοι παραμένουν στο φάσμα του υγιούς, παρά τη μεμονωμένη έστω έκφραση συμπεριφοράς η οποία ξέχωρη θα θεωρείτο ψυχοπαθολογική.

Απροσφορότητα συναισθήματος. Λέμε ότι την έχουμε όταν το εσωτερικό βίωμα δεν συνάδει με την εξωτερική συναισθηματική έκφραση. Ο πάσχων μπορεί να παρουσιάζει εκφράσεις χαράς, ενώ αυτό που βιώνει είναι δυσάρεστο.
Στην καθημερινότητα, πολλές φορές συμβαίνει να βλέπουμε ανθρώπους οι οποίοι να εκφράζονται με τον καλύτερο τρόπο ενώπιων άλλων, που στην πραγματικότητα τους μισούν και ίσως να σχεδιάζουν το κακό τους.
Είναι όμως προσποιητό. Υπάρχει δόλος.

Κατ' εφαπτομένη λόγος. Τίθεται μια ερώτηση (συνήθως απλή) στον υπό εξέταση άνθρωπο και βλέπουμε ότι η απάντηση στην αρχή αγγίζει το θέμα και στη συνέχεια ο πάσχων απλώνεται σε άλλα θέματα και προοδευτικά απομακρύνεται από το αρχικό.

Η κατ' εξοχήν τέχνη των πολιτικών και των διπλωματών. Παρατηρείστε πόσες φορές οι απαντήσεις είναι ασαφείς και ουσιαστικά μένουμε χωρίς απάντηση.

Είναι και πάλι προσποιητό και προϊόν δόλου.

Σχοινιοτενής λόγος. Εδώ ο πάσχων χρησιμοποιεί πολλές άχρηστες λεπτομέρειες για ένα συγκεκριμένο θέμα, που τελικά χάνεται το κυρίως νόημα.

Είναι κι αυτό κάτι που το συναντάμε σε πολλούς που δέχονται τον χαρακτηρισμό του υγιούς. Χρησιμοποιείται μια ακατάπαυστη φλυαρία που τελικά ρίχνει στάχτη τα μάτια και αποφεύγεται μια ευθεία απάντηση.

Και πάλι κάποιος πονηρός έχει μια τέτοια εικόνα.

Φυσικά, δεν υποστηρίζω ότι μεμονωμένα δείγματα συμπεριφοράς θα έπρεπε να οδηγήσουν σε διάγνωση νόσου.

Λέω, απλώς, ότι η νόσος και η πονηριά κάποιες φορές οδηγούν στα ίδια σημεία. Η κοινωνία δέχεται τον πονηρό και απορρίπτει τον πάσχοντα.
Θα πει κάποιος ότι ο ψυχικώς πάσχων, ακόμα και άδολος, δεν είναι ικανός να προσφέρει το καλό λόγω της ασθενείας του.
Η αποδοχή όμως του κακού πού βασίζεται; Ίσως στο ότι ο έχων την πλήρη επίγνωση του δόλου που μετέρχεται μπορεί δυνητικά να πράξει και το καλό, λόγω αυτής της επίγνωσης.
Δυστυχώς η ιστορία δείχνει ότι ο δόλος και το κακόβουλο στοιχείο δεν εξαλείφθηκαν, ακόμα κι αν οι άνθρωποι που χαρακτηριζόταν από αυτά έφτασαν σε βαθύ γήρας.

Η κοινωνία δέχεται το κακό, αλλά όχι το νοσηρό.
Πολλές φορές μάλιστα το νοσηρό χρησίμευσε ως ο αποδιοπομπαίος τράγος για τη συνέχιση της επιβίωσης του κακού (μεσαίωνας-το κυνήγι των μαγισσών).

Είναι δύσκολη η συμβίωση με το νοσηρό.
Αυτό δεν σημαίνει ότι το κακό μπορεί ν' αποτελεί τον αντίποδα επιλογής.
Συμβαίνει συχνά όμως...

Διπλοπροσωπία

Στις 3 Νοεμβρίου του 1957 εκτοξεύθηκε ο δορυφόρος Sputnik από την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση. Μαζί του ταξίδεψε στο διάστημα το πρώτο ανώτερο θηλαστικό που λόγω του γεγονότος έμεινε στην ιστορία. Μια σκυλίτσα ονόματι Λάικα.
Βεβαίως και μόνο το ότι αποφασίστηκε να σταλεί ένα ανώτερο θηλαστικό σ' ένα τέτοιο ταξίδι, πριν να το πραγματοποιήσουν οι άνθρωποι, καταδεικνύει την αβεβαιότητα για την ασφάλεια του εγχειρήματος. Όποιες κι αν ήταν οι προβλέψεις για τις συνθήκες στο διάστημα, όποια κι αν ήταν τα πειράματα που προηγήθηκαν η σίγουρη γνώση έρχεται μόνο από τις πραγματικές συνθήκες.
Κοντολογίς, η σκυλίτσα μπορεί και να πέθαινε. Πράγματι, η Λάικα, απεβίωσε σ' αυτό το ταξίδι.
Αν ήμασταν σίγουροι για την ασφάλεια ενός τέτοιου ταξιδιού θα στέλναμε εξ' αρχής ανθρώπους.
Το ότι ένα σκυλάκι τέθηκε σε τέτοιο κίνδυνο κινητοποίησε την ευαισθησία πολλών ζωόφιλων στο Λονδίνο, οι οποίοι πραγματοποίησαν διαδήλωση έως το Σοβιετικό Προξενείο.
Φαίνεται ότι η σκληρότητα του να επιφέρεις σε ένα σκυλάκι το ασφυκτικό θάνατο ήταν κάτι που δεν θα μπορούσαν οι Λονδρέζοι ζωόφιλοι να το επιτρέψουν αδιαμαρτύρητα.

Όμως, την ίδια εποχή, στην Κύπρο, οι Βρετανικές αποικιοκρατικές δυνάμεις περνούσαν στην αγχόνη εικοσάχρονους νέους, μέλη της ΕΟΚΑ.
Γιατί δεν έγινε κάποια διαμαρτυρία γι' αυτούς τους νέους;

Μα είναι αλλοεθνείς, θα πει κάποιος, σίγουρος για την ανωτερότητα της ράτσας του.
Και η σκυλίτσα αλλοεθνής ήταν, απαντούμε.
 Η σκυλίτσα δεν πείραξε κανέναν, θα συνεχίσουν οι ευαίσθητοι των τετραπόδων.
Τότε κάθε αγώνας υπέρ της ελευθερίας θα πρέπει να καταδικάζεται και να χαϊδεύουμε όλοι τον τετράποδο σύντροφό μας, ίσως ανίκανοι να νιώσουμε παρόμοια αισθήματα για άνθρωπο.

Τέλος πάντων, νομίζω ότι είναι καταφανής η χρήση δύο μέτρων και δύο σταθμών.
Προσωπικά αισθάνομαι αγάπη για τα ζώα.
Αυτό δεν μ' εμποδίζει να νιώσω το ίδιο και για τους ανθρώπους.

Δείτε το σχετικό δελτίο από το BBC News εδώ (φυσικά δεν γίνεται αναφορά στην Κύπρο)

Τιμή στη μνήμη του Ευαγόρα Παλληκαρίδη

Εψές πουρνό μεσάνυχτα στης φυλακής τη μάντρα
μες στης κρεμάλας τη θελιά σπαρτάραγε ο Βαγόρας.
Σπαρτάρησε, ξεψύχησε, δεν τʼ άκουσε κανένας.
Η μάνα του ήταν μακριά, ο κύρης του δεμένος,
οι νιοι συμμαθητάδες του μαύρο όνειρο δεν είδαν,
η νια που τον ορμήνευε δεν άκʼσε νυχτοπούλι.

Εψές πουρνό μεσάνυχτα θάψαν τον Ευαγόρα.

Σήμερα Σάββατο ταχιά όλη η ζωή σαν πρώτα.

Ετούτος πάει στο μαγαζί, εκείνος πάει στον κάμπο,

ψηλώνει ο χτίστης εκκλησιά, πανί απλώνει ο ναύτης,

και στο σκολειόν ο μαθητής συλλογισμένος πάει.

Χτυπά κουδούνι, μπαίνουνε στην τάξη του ο καθένας.

Μπαίνει κι η πρώτη η άταχτη κι η τρίτη που διαβάζει, μπαίνει κι η πέμπτη αμίλητη, η τάξη του Ευαγόρα.

- Παρόντες όλοι;

- Κύριε, ο Ευαγόρας λείπει.

- Παρόντες, λέει ο δάσκαλος · και με φωνή που τρέμει:

- Σήκω, Ευαγόρα, να μας πεις ελληνική ιστορία.

Ο δίπλα, ο πίσω, ο μπροστά, βουβοί και δακρυσμένοι,αναρωτιούνται στην αρχή,

ώσπου η σιωπή τους κάμνει να πέσουν μʼ αναφιλητά ετούτοι κι όλη η τάξη.

- Παλληκαρίδη, άριστα, Βαγόρα, πάντα πρώτος,

στους πρώτους πρώτος, άγγελε πατρίδας δοξασμένης,

συ, που μέχρι χθες της μάνας σου ελπίδα κι αποκούμπι

και του σχολειού μας σήμερα Δευτέρα Παρουσία.

Τα ʽπε κι απλώθηκε σιωπή πα ʽστα κλαμένα νιάτα,

που μπρούμυτα γεμίζανε της τάξης τα θρανία,

έξω απʼ εκείνο τʼ αδειανό, παντοτινά γεμάτο.

Σύντομη απορία

Έχω συναντήσει ανθρώπους ευφυείς, που όμως στρέφουν την ευφυΐα τους σε κατευθύνσεις με πρώτη ματιά ανερμήνευτες.
Θυμάμαι κάποιον που μπορούσε να ερμηνεύει (εν μέρει να αθωώνει) τις αποτυχίες του με τρόπο τόσο δεξιοτεχνικό που σχεδόν τον θαύμαζα.
Όμως δεν κατάφερνε να στρέψει αυτή την ευφυΐα του προς εξεύρεση βιώσιμης λύσης για κάποιο πρόβλημα.
Οι αιτίες και η διάταξη των αιτιών που εξηγούσαν την αποτυχία γινόταν με τρόπο που θα έλεγα ότι μπορούσε να γράψει βιβλίο με πιθανό τίτλο "Το βιβλίο της αποτυχίας".

- Ήθελα να ήξερα σε τι με χρειάζεται ένας άνθρωπος με τις δικές σου ικανότητες, του είπα κάποτε.
Μόνο εκεί σώπαινε.
Σε κάθε μου αντιπρόταση είχε άλλες δύο δικές του αντιπροτάσεις που αναιρούσαν τη δική μου.
Αναχαίτιζε κάθε πρόταση λύσης, λες και υπερασπιζόταν την αποτυχία.
Μόνο μια απλή ερώτηση τον έκανε να σωπάσει.
- Υπάρχει κάτι που πιστεύεις ότι δεν το ξέρεις και θα μπορούσαμε μαζί να το ψάξουμε;
Ίσως μια καλή αρχή για έναν πιο γόνιμο διάλογο.

Καραγκιόζης

Ο θρύλος θέλει τον Καραγκιόζη, δηλαδή τον Μαυρομάτη, να είναι ένας εργάτης (μαραγκός) που εργαζόταν για το χτίσιμο ενός τζαμιού στην Προύσσα.
Μαζί του εργαζόταν κι ο Χατζηαβάτης. Οι δύο άνδρες αστειευόταν μεταξύ τους με τόσο έξυπνο τρόπο που οι εργάτες τους άκουγαν και τους πρόσεχαν συνεχώς, με αποτέλεσμα να καθυστερεί η ολοκλήρωση του τζαμιού.
Ο πασάς εξοργίστηκε με το γεγονός και τους θανάτωσε.
Το θέατρο σκιών που ακολούθησε αναπαριστά τον ήρωα που θεσμικά είναι κατώτερος, αλλά διανοητικά φαίνεται να υπερέχει του αφέντη του.

Στις μέρες μας η επίκλησή του έχει συνήθως αρνητική σημασία.

Γύρω από το όνομά του έχουν ειπωθεί πολλά.
Κάνεις τον Καραγκιόζη (=γελοίος).
Καραγκιοζλίκι (=ρεζιλίκι, γελοιότητα).
Συχνά έχει ταυτισθεί με τον τσαρλατάνο και τον μικροαπατεώνα.

Το μόνο που έχω να προσθέσω είναι μια δική μου ματιά για τον ήρωα με τον οποίο, μεταξύ των άλλων, οι άνθρωποι της γενιάς μου μεγάλωσαν.

Κάποιες στιγμές τον βλέπω σαν το σύμβολο του δούλου στο έσχατο σημείο.
Είναι ο άνθρωπος που με τη δεξιοτεχνία του, τελείως άοπλος προς τον δυνάστη του, πετυχαίνει το μόνο που μπορεί να πετύχει αυτός που βρίσκεται στο έσχατο σημείο της καταπίεσης, τότε δηλαδή που τίποτα δεν μπορεί να κάνει ενάντια στον καταπιεστή του.
Την επίγνωση.
Ο ήρωας διασκεδάζει τη σκλαβιά του με τεχνάσματα κατά του ισχυρού, ώστε να μην ξεχάσει ότι είναι σκλάβος κι όχι ελεύθερος.
Αγωνίζεται εναντίον ενός ενδογενούς μηχανισμού επιβίωσης που είναι ο συμβιβασμός.
Όταν είναι αδύνατο ν' αποτρέψεις μια κατάσταση, τότε καλύτερα να συμφιλιωθείς μ' αυτήν.
Η άρνηση της συμφιλίωσης σε μια φάση που οποιαδήποτε αντίδραση είναι αδύνατη αποτελεί ένα επώδυνο βίωμα.
Το όπλο είναι ο αστεϊσμός που κάνει την επίγνωση λιγότερο δυσβάσταχτη.
Όμως η επίγνωση κρύβει την ελπίδα για μια μελλοντική αλλαγή.
Στο σημείο που και η ελάχιστη κίνηση ελευθερίας είναι αποφραγμένη, τότε το μόνο που απομένει είναι ένα "δεν ξεχνώ ότι είμαι σκλάβος" κι αυτό το μήνυμα μεταβιβάζεται (πλαγίως έστω) και στον πανίσχυρο για την ώρα αφέντη.

Η χαρά του λογαριασμού

Παραθέτω ένα απόσπασμα από διάλογο που είχα τις τελευταίες ημέρες.

- Η ψυχασθένεια δεν προκαλείται από τη στέρηση; ρωτάει κάποιος.
Η απάντηση φυσικά δεν μπορεί να είναι μονολεκτική. Εξαρτάται από το ποιά είναι η ψυχασθένεια, το οργανικό της υπόβαθρο, ο κληρονομικός παράγοντας, το περιβάλλον (για ήπιες καταστάσεις), η λήψη ουσιών κ.λ.π.
Ωστόσο, επειδή ο διάλογος ήταν καθαρά σε φιλικό επίπεδο, σχεδόν τυχαίος, προτίμησα να απαντήσω με ερώτηση.
- Για τη στέρηση ποιών πραγμάτων μιλάς;
- Τη στέρηση της χαράς.
- Για τι είδους χαρά μιλάμε;
- Τη χαρά της ψυχαγωγίας, τη χαρά του να πληρώνεις έναν λογαριασμό...
Είπε κι άλλα.
Υπογράμμισα τη χαρά του να πληρώνεις έναν λογαριασμό. Σκέφτομαι ότι με τη σημερινή πορεία της οικονομίας, το να πληρώνει κάποιος έναν λογαριασμό θα είναι γεγονός χαρμόσυνο, σχεδόν ψυχαγωγία (αγωγή ψυχής).
Λέγεται ότι αυξάνονται τα ψυχικά νοσήματα με την οικονομική κρίση. Αναρωτιέμαι για το τι θα μπορούσε να προσφέρει ένας ψυχίατρος σε μια τέτοια κατάσταση. Ποιά ψυχοθεραπεία πληρώνει λογαριασμούς;
Έχω ακούσει διάφορες ακραίες και απλοϊκές θέσεις για την ψυχοθεραπεία. Μία από αυτές, την οποία συνολικά δεν ασπάζομαι, λέει:
Ο δυνατός ικανοποιεί πάντα την επιθυμία του. Οι υπόλοιποι ας κάνουν ψυχανάλυση.
Ακόμα και η πιο απλοϊκή και επιπόλαια σκέψη μπορεί να περιέχει έναν μικρό κόκκο αλήθειας, υπό προϋποθέσεις. Κάποιος θα μπορούσε να πει: να μην εξαλείψουμε τη θλίψη, διότι αυτή μπορεί να μας ξυπνήσει. Η θλίψη μπορεί να γίνει το υλικό των αναγκαίων ζυμώσεων που θα οδηγήσουν ενδεχομένως σε μια αντίδραση στα όσα γίνονται.

...κι ο κόμπος του λυγμού μας
δένεται κόμπος του σκοινιού για το λαιμό του οχτρού μας.
Γιάννης Ρίτσος, Επιτάφιος

Όταν είναι τόσο προφανής η αιτία αγχωδών και καταθλιπτικών αντιδράσεων δεν είμαι σίγουρος αν θα πρέπει να βασιστούμε στην οδό της σεροτονίνης ή στην οδό του Ρίτσου.