Ένας παλιός προβληματισμός

...τα μοντέρνα ιστορικά αναφέρονται στο υποκείμενο με μια βιαστική φράση ("θήλυ, τρισωμία 21, με αλφισμό") που θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε ένα ποντίκι του εργαστηρίου, όσο και σε ένα ανθρώπινο ον. Για να ξαναδώσουμε στο ανθρώπινο ον την κεντρική του θέση - το ανθρώπινο υποκείμενο που υποφέρει, βασανίζεται, μάχεται - πρέπει να εμβαθύνουμε ένα ιατρικό ιστορικό στο επίπεδο μιας αφήγησης ή ενός διηγήματος. Τότε μόνο έχουμε στη διάθεσή μας ένα "ποιος", όπως ένα "τι", ένα αληθινό πρόσωπο, έναν ασθενή σε σχέση με μια αρρώστια, στη σχέση του με ένα σώμα.
Όλιβερ Σακς, "Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο", εκδόσεις Καστανιώτη, 1990

Ο Όλιβερ Σακς είναι γιατρός που ασχολήθηκε με πολλούς τομείς προκειμένου να προσεγγίσει αυτό που ονομάζουμε νευροεπιστήμη και που απλώνεται σε όλες τις εκδηλώσεις του Νευρικού συστήματος (νομίζω ότι πάντα θα με στενοχωρεί ο διαχωρισμός νευρολογίας και ψυχιατρικής). Ο Ο.Σ. ασχολήθηκε με τη νευροχημεία, τη νευροφυσιολογία και με την κλινική ιατρική.
Παρά τη μακροχρόνια μηχανιστική προσέγγιση του ζητήματος του ανθρώπου και του ασθενούς, στην οποία ο Ο.Σ. αφιέρωσε τη ζωή του, μας δίνει έναν μείζονα προβληματισμό σε σχέση με τον τρόπο προσέγγισης του ασθενούς και του ανθρώπου από μέρους του επιστήμονα που ασχολείται μ' αυτόν τον χώρο.
Οι περισσότεροι γνωρίζουν τον Ο.Σ. από την ταινία, που κάποτε έγινε μεγάλη επιτυχία (δικαίως) με τίτλο "Ξυπνήματα". Η ταινία είναι μια κινηματογραφική απόδωση του βιβλίου του Ο.Σ. με ομώνυμο τίτλο. Περιγράφει καταστάσεις με ασθενείς πάσχοντες από χρόνια κι ανίατα νοσήματα που πλήττουν κυρίως τον εγκέφαλο. Ο Ο.Σ. έχει γράψει κι άλλα βιβλία τα οποία προσεγγίζουν τον ασθενή με έναν τρόπο, που παρεκκλίνει κάπως από το αυστηρό ιατρικό ιστορικό.
Ακολουθώντας τον παραπάνω προβληματισμό του, θέλει να δώσει μια περιγραφή διαφόρων νευρολογικών νοσημάτων με τη μορφή αφήγησης, με τέτοιο τρόπο ώστε να λαμβάνει κυρίαρχη θέση ο ανθρώπινος παράγοντας και μικρότερη εκείνη κατά την οποία ο οργανισμός αντιμετωπίζεται ως ένα φυσικοχημικό εργαστήριο (παρ' όλο που κι αυτό δεν είναι ψέμα).
Το γεφύρωμα ανάμεσα στον αυστηρό ιατρικό όρο και στο αληθές βίωμα του ανθρώπου, έτσι όπως το αισθάνεται και το περιγράφει, κατά τον Ο.Σ. θα πρέπει σε κάποιο βαθμό να έχει γίνει και στο μυαλό του γιατρού κατά την προσέγγιση του ασθενούς.
Ο ασθενής δεν λέει "εκφυλιστικές βλάβες στον ιππόκαμπο", αλλά "δεν θυμάμαι".
Όχι "βλάβη στο έξω γονατώδες σώμα", αλλά "τα βλέπω όλα ανάποδα".
Δεν είναι "εκφορτίσεις του αμυγδαλοειδούς πυρήνα", αλλά "δεν μπορώ να κρατηθώ από τον φόβο".

Τα πρώτα υπόσχονται μια θεραπεία στο μέλλον, με τον δρόμο της κλασσικής ιατρικής, αλλά τα δεύτερα δίνουν τη ρεαλιστική διάσταση αυτών που ο επιστήμονας μελετά με όρους της νευροχημείας, της ανατομίας και τα βλέπει, ενδεχομένως, σε ένα μικροσκόπιο.

Κάποτε, σε μια συζήτηση που είχα με τον φίλο μου Σ., ειδικό παθολόγο, είπα κάπως απλοϊκά και αφοριστικά: "τελικά, ιατρική είναι η παθολογία", με την έννοια του μεγαλύτερου εύρους γνώσεων.
Μου λέει ο Σ.: "ιατρική είναι το πώς προσεγγίζεις τον άνθρωπο".

Κάποτε άκουσα την άποψη που έλεγε ότι "θα πρέπει ο γιατρός ν' αφεθεί στο να επηρεαστεί, κάπως, από το δράμα του ασθενούς του".
Το ζήτημά μας είναι πάντοτε η ποσοτική διάσταση. Αυτό θα πει το "κατά πόσο;"
Κανείς δεν θα ήθελε έναν γιατρό που αγωνιά για την κατάσταση του ασθενούς του στον ίδιο βαθμό που αγωνιούν οι συγγενείς. Οι ίδιοι οι συγγενείς θα έλεγαν: "Αν αυτό που ζητάμε από σένα είναι η αγωνία και το κλάμα, τότε έχουμε προσφέρει από μόνοι μας πολλά στον άνθρωπό μας. Από σένα θέλουμε άλλα."

Από την άλλη πλευρά, η τελείως αποστασιοποιημένη θέση έχει κι αυτή τα μειονεκτήματά της. Δύσκολα θα δεχόμασταν τη στάση ενός γιατρού που θα βλέπει τον ασθενή ως φυσικοχημική μηχανή και μόνο κι ακόμη περισσότερο ως έναν πελάτη και μόνο, χωρίς την παραμικρή συναισθηματική διάσταση.

Επειδή δύσκολα γίνονται ποσοτικές προσεγγίσεις σε ζητήματα που αφορούν το συναίσθημα θα έλεγα την εξής πρόταση: Μια αγωνία που καθηλώνει, δεν πρέπει να υπάρχει. Τουλάχιστον όμως ο κάθε ασθενής να είναι ένα συγκινητικό αφήγημα. Έτσι όπως ο Όλιβερ Σακς κάνει στα δικά του βιβλία.

Καιρό τώρα επισκέπτομαι το blog της Παραγράφου. Εκεί θα βρει κάποιος μια ιστορία ενός ασθενούς (ασθενούς κι όχι ασθένειας) και των συγγενών του να εξελίσσεται σε διαδοχικά posts.
Η παράγραφος βρίσκεται εδώ
Το επίσημο site του Oliver Sacks είναι εδώ