Περί βλακείας

Πολλές φορές θεωρούμε τον βλάκα ως άτομο αξιοθρήνητο, που θα πρέπει να τυγχάνει του ελέους και της προσφοράς μας.
Το ζήτημα είναι ο σωστός ορισμός του βλακός προκειμένου να καταλήξουμε σε συμπεράσματα άξια να συζητηθούν. Αρκετές είναι οι φορές που ονομάζουμε βλάκα κάποιον που δεν συμπορεύεται με τις πεποιθήσεις μας. Άλλες φορές ονομάζουμε βλάκα κάποιον που δεν κατανοεί τα λεγόμενά μας, αφήνοντας κατά μέρος την πιθανότητα να είμαστε εμείς οι ίδιοι που δεν εκφραζόμαστε σωστά.

Μια προσπάθεια για μια προσέγγιση με αυστηρά και σαφή κατά το δυνατόν κριτήρια για την ανθρώπινη βλακεία κάνει ο C.M. Cipolla στο έργο του με τίτλο "Δοκίμιο Περί Ανθρώπινης Βλακείας" που εκδόθηκε το 1988.

Ο συγγραφέας χωρίζει τους ανθρώπους σε τέσσερις κατηγορίες με βάση τα αποτελέσματα της ενέργειας του ενός προς τον άλλο.
Έτσι κατατάσσει στην κατηγορία των έξυπνων ανθρώπων εκείνον που όταν ενεργεί ωφελεί τον εαυτό του και τους άλλους.
Εκείνος που με την ενέργειά του ωφελεί τον εαυτό του βλάπτοντας τους άλλους κατατάσσεται στους κακοποιούς.
Αυτός που ενεργώντας ωφελεί τον άλλον βλάπτοντας τον εαυτό του είναι ο αμόρφωτος.
Τέλος, ηλίθιος είναι κάποιος που βλάπτει τόσο τον εαυτό του όσο και τους άλλους.

Οι τέσσερις νόμοι της ανθρώπινης βλακείας είναι οι παρακάτω:
1. Πάντα και αναπόφευκτα ο καθένας από μας υποτιμά τον αριθμό των ηλιθίων ατόμων που κυκλοφορούν.
2. Η πιθανότητα να είναι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ηλίθιο είναι ανεξάρτητη από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό του ίδιου προσώπου.
3. Ένα ηλίθιο άτομο είναι ένα πρόσωπο που προκαλεί ζημιά σε ένα άλλο πρόσωπο ή ομάδα προσώπων χωρίς ταυτόχρονα να εξασφαλίζει κάποιο πλεονέκτημα για το ίδιο. Πολλές φορές, μάλιστα, το ίδιο υφίσταται μιαν απώλεια.
4. Τα μη ηλίθια άτομα υποτιμούν πάντα τη βλαπτική ενέργεια των ηλίθιων ατόμων. Ιδίως οι μη ηλίθιοι ξεχνούν διαρκώς ότι σε οποιαδήποτε στιγμή και τόπο και σε οποιαδήποτε περίσταση η συναναστροφή και/ή ο συγχρωτισμός με ηλίθια άτομα αποδεικνύεται ασφαλώς ένα σοβαρότατο σφάλμα.

Στο τέλος του βιβλίου, ο συγγραφέας θεωρεί τον ηλίθιο ως τον πλέον επικίνδυνο άνθρωπο για την κοινωνία. Ο ηλίθιος είναι πιο επικίνδυνος από τον κακοποιό.
Γράφει:
"Ένας τέλειος κακοποιός, μετά την πράξη του, θα έχει ένα 'επιπλέον' που θα ισοδυναμεί ακριβώς με το 'μείον' που θα έχει προκαλέσει σε ένα άλλο άτομο. Για την κοινωνία στο σύνολό της η κατάσταση δεν θα έχει βελτιωθεί ούτε θα έχει χειροτερεύσει. Αν όλα τα μέλη μιας κοινωνίας ήταν τέλειοι κακοποιοί, η κοινωνία θα παρέμενε σε στάσιμη κατάσταση, και δεν θα υπήρχαν μεγάλες καταστροφές. Όλα θα περιορίζονταν σε μαζικές μετατοπίσεις πλούτου κι ευημερίας προς όφελος αυτών που πραγματοποιούν τη συγκεκριμένη πράξη."

Ο ηλίθιος όμως βλάπτει τους άλλους χωρίς ο ίδιος να ωφελείται.

Γράφει αλλού:
"Με το χαμόγελο στα χείλη, σαν να κάνει το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο, ο βλάκας θα εμφανιστεί ξαφνικά για να καταστρέψει τα σχέδιά σου, να σου χαλάσει την ησυχία σου, να σου περιπλέξει τη ζωή και τη δουλειά, να σε κάνει να χάσεις χρήμα, χρόνο, καλή διάθεση, όρεξη, παραγωγικότητα - κι όλα αυτά χωρίς κακία, χωρίς τύψη και χωρίς λόγο. Βλακωδώς."
Στην ελληνική το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Παλαιότερα, το 1941, δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Ελλήνων Νομικών" το πόνημα του Ευάγγελου Λεμπέση με τίτλο "Η τεραστία κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω".
Ήδη από τον τίτλο και μόνο καταλαβαίνουμε ότι κατά τις θέσεις αυτού του συγγραφέα οι βλάκες δεν είναι αξιοθρήνητοι.

Αναφέρει κάπου:
"Η έμφυτη τάση του βλάκα, η οποία πολύ συχνά φτάνει σε αληθινή μανία, ν' ανήκει σε ισχυρές και όσο γίνεται περισσότερες πάσης φύσεως οργανώσεις εξηγείται, πρώτο από την ευκολία της αγελοποίησης, στην οποία μόνιμα υπόκειται, λόγω έλλειψης ατομικότητας (από δω και το μίσος εναντίον του ατόμου και του ατομικισμού) και δεύτερο από τον ατομικό ζωώδη πανικό, από τον οποίο μόνιμα κατατρύχεται, λόγω του δικαιολογημένου φόβου μήπως μπει μέσα σε οποιουδήποτε είδους προλεταριάτο."

Ο βλάξ σύμφωνα και μ' αυτόν τον συγγραφέα διαθέτει δύναμη.
Γράφει:
"Γιατί, αλίμονο! κανείς ευφυής έως τώρα δεν μπόρεσε να πείσει βλάκα και καμιά συνεννόηση δεν πέτυχε ποτέ μεταξύ ετερογενών εγκεφάλων. 'Δύο κεφάλια για να συνεννοηθούν πρέπει να είναι ή εξίσου άδεια ή εξίσου γεμάτα', είπε κάποτε επιγραμματικότατα ο πρύτανης της ελληνικής δημοσιογραφίας, διευθυντής της 'Νέας Ημέρας'" (η αναφορά γίνεται για τον Ι.Λ. Χαλκοκονδύλη).

Σε άλλο σημείο φαίνεται και πάλι ότι ο βλαξ δεν είναι κατ' ανάγκη αδύναμος.

"Ο ευφυής άνθρωπος κι όταν ακόμα δεν δει τους υπολογισμούς του να αποτυχαίνουν στην πράξη (όπως π.χ., όταν ανακαλύψει λογικό σφάλμα) ιδιαίτερα μάλιστα όταν συμβεί αυτό, θα στηριχτεί σε άλλους ορθότερους υπολογισμούς ή θα πειστεί να παραιτηθεί από την προσπάθειά του. Ο βλάκας, όμως, άτρωτος απέναντι σε κάθε συμπέρασμα και ανίκανος να διδαχθεί από οποιεσδήποτε αποτυχίες του, θα επιμείνει και, επειδή μόνο μια φορά θα συντρέξουν τυχαία οι εξωτερικοί αστάθμητοι παράγοντες, ή επειδή φυσιολογικά θα πέσει σε ψυχική ή υλική πια κούραση, ο στόχος του θα επιτύχει."
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σπηλιώτη.

Δύο σκέψεις θα κάνω για το τέλος.

Κατ' αρχάς με προβληματίζει, με βάση την κατάταξη των ανθρώπων που δίνει ο Cipolla, η θέση της θυσίας και του ηρωισμού. Σύμφωνα με τα γραφόμενα, αυτός που βλάπτει τον εαυτό του και ωφελεί τους άλλους είναι αμόρφωτος. Δυσκολεύομαι να το δεχτώ για την περίπτωση της εκούσιας θυσίας. Ίσως απαιτούνται σαφέστεροι ορισμοί σ' αυτό το σημείο.

Κατόπιν, τίθεται το αδιέξοδο του αυτοπροσδιορισμού. Με δεδομένο ότι ο βλάξ δεν έχει επίγνωση της βλακείας του και μπορεί να χαρακτηρίζει τον εαυτό του έξυπνο, τότε κατ' αντίστροφη φορά το να αυτοπροσδιοριστώ ως έξυπνος μπορεί να κρύβει την υποβόσκουσα και αθέατη σε μένα βλακεία μου.

Μεγάλο το post σήμερα.
Μεγάλο και το θέμα.