Εγώ, η ψυχή μου κι ο αμυγδαλοειδής πυρήνας

Γράφω με αφορμή κάτι που διάβασα στο brainethics.blogspot.com (2-Ιανουαρίου-2006).
Η καταχώρηση είχε τον τίτλο You are your amygdala και γράφτηκε με αφορμή ένα άρθρο το οποίο συσχέτιζε τον όγκο του αμυγδαλοειδούς πυρήνα με μια πιθανή προνοσηρή προσωπικότητα για την εμφάνιση κατάθλιψης. Το εν λόγω άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Neuroreport στις 28 Νοεμβρίου 2005 με συγγραφείς τους Omura K, Todd Constable R, Canli T και τίτλο Amygdala gray matter concentration is associated with extraversion and neuroticism. Το άρθρο καταλήγει στο ότι η εξωστρέφεια συσχετίζεται θετικά με τον όγκο του αριστερού αμυγδαλοειδούς πυρήνα, ενώ ο νευρωτισμός (όρος που συσχετίζεται με συναισθήματα ανεπάρκειας, υποχωρητικότητα και εξάρτηση) συσχετίζεται αρνητικά με τον όγκο του δεξιού αμυγδαλοειδούς πυρήνα.
Ο συγγραφέας στο brainethics προχωράει σε ερωτήματα που αφορούν ένα πιθανό, εγγύς μέλλον σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση της προσωπικότητας των ανθρώπων με βάση τέτοια επιτεύγματα της νευροεπιστήμης και της χρήσης τους. Γράφει: "How long before your job application includes a mandatory brain scan?" Σε μελλοντικό χρόνο, λοιπόν, μπορούμε να φανταστούμε ότι προκειμένου ν' αξιολογηθεί αντικειμενικά ένας υποψήφιος για μια θέση εργασίας θα πρέπει, ενδεχομένως, να προσκομίζει μια αξονική ή μαγνητική τομογραφία του εγκεφάλου του, η οποία θα αξιολογηθεί από ειδήμονες έτσι ώστε να γίνει μια σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του και της καταλληλότητας ή μη για την εκάστοτε θέση. Ο συγραφέας καταλήγει στο ότι σε τέτοια περίπτωση ο όρος "head hunting" θ' αποκτήσει μια νέα έννοια.
Συνοπτικά, αναφέρω ότι ο αμυγδαλοειδής πυρήνας είναι ένα σύμπλεγμα επί μέρους πυρήνων (φαιάς ουσίας) που εδράζει στον κροταφικό λοβό του ανθρωπίνου εγκεφάλου (πρόσω και έσω από το άκρο του κροταφικού κέρατος της πλαγίας κοιλίας).

Η περιοχή αυτή έχει συσχετισθεί με μια σειρά ψυχικών λειτουργιών και εκφράσεων (φόβος, μνήμη, προσοχή, επιθετικότητα), αλλά και με τη ρύθμιση διαφόρων λειτουργιών του γαστρεντερικού συστήματος όπως η λήψη τροφής και ύδατος. Βλάβες σ' αυτή την περιοχή εμπλέκονται σε ένα φάσμα νευροψυχιατρικών νόσων όπως το σύνδρομο Kluver-Bucy, η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια, η νόσος του Alzheimer και άλλες καταστάσεις. Η έρευνα πάνω στον αμυγδαλοειδή πυρήνα (ή αλλιώς αμυγδαλοειδές σύμπλεγμα) είναι ιδιαιτέρως εντατική και τα αποτελέσματα πολλές φορές αντικρουόμενα. Σχετικά με την έρευνα του νευροβιολογικού υποβάθρου των διαφόρων ψυχικών λειτουργιών συστήνω δύο βιβλία του Joseph E. LeDoux. Το ένα έχει τον τίτλο "The emotional brain" και το δεύτερο "The Synaptic self".
Ένας δικτυακός τόπος που είναι αφιερωμένος στον αμυγδαλοειδή πυρήνα είναι το Whalen Lab


Εδώ και πολλά χρόνια η μελέτη των ψυχικών λειτουργιών θεμελιώνει την επιστημονική της εγκυρότητα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει τα ευρήματα και τα αποτελέσματά της να έχουν τα χαρακτηριστικά των άλλων κλάδων της μελέτης των εμβίων συστημάτων. Να είναι δηλαδή κατά το δυνατόν αριθμήσιμα, να έχουν μια αυστηρή ορολογία και να εγκαταλειφθεί πλήρως εκείνη η παλαιά ασάφεια που είχε ο κλάδος της μελέτης των ψυχικών φαινομένων. Η μελέτη του εγκεφάλου, η οποία γίνεται με μεθόδους και όρους που δεν διαφέρουν ριζικά από τις μεθόδους που εφαρμόζονται σε άλλους τομείς της ιατρικής και της βιολογίας μπορεί να υποσχεθεί μια τέτοια αντικειμενικότητα. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα η αξιολόγηση της πιθανής εξέλιξης της ψυχικής υγείας ενός ατόμου γίνεται με την καταμέτρηση του όγκου ενός τμήματος του εγκεφάλου (ο αριθμός είναι υπεράνω πάσης αμφισβητήσεως). Σύμφωνα με το άρθρο στο περιοδικό Neuroreport η αύξηση του μεγέθους του αμυγδαλοειδούς πυρήνα είναι πιθανό να προηγείται της εμφάνισης της καταθλίψεως, αν και δεν είναι απολύτως βέβαιο ("we acknowledge that the link is tenuous", σημειώνουν οι συγγραφείς).


Η πιθανή εξειχνίαση όλων των λειτουργιών του εγκεφάλου έχει οδηγήσει σε πολλές ελπίδες, αλλά και σε κάποιους φόβους. Το να οδηγηθούμε σε μια στείρα ανάρτηση μιας πινακίδας σε έναν άνθρωπο σε ό,τι αφορά τη συμπεριφορά του, αλλά και το μέλλον του σε σχέση με αυτή είναι κάτι που θα πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη προσοχή και με πνεύμα που θα στερείται πλήρως την επιπολαιότητα και την αλλαζονεία.
Καταμετρώντας τα όσα γνωρίζουμε γινόμαστε υπερήφανοι, αλλά σκεπτόμενοι τα όσα δεν γνωρίζουμε (όσο αυτό είναι δυνατό) γινόμαστε πιο ταπεινοί και πιο...προσγειωμένοι.
Σε ένα τόσο περίπλοκο όργανο όπως ο εγκέφαλος, η καθολίκευση των συμπερασμάτων τα οποία κατέχουν ένα μικρό όλων των λειτουργιών που λαμβάνουν χώρα σ' αυτό το όργανο θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε λάθη για τα οποία μελλοντικά πιθανόν να μας περιμένει η μετάνοια, στην περίπτωση που θα χρησιμοποιηθούν με τρόπο που θα οδηγούσε σε μια βιαστική δημιουργία "κοινωνικών απόκληρων", όπως θα έλεγε ο Ουγκώ.
Το ότι μια ανακοίνωση φτάνει σ' ένα συμπέρασμα (που πιθανόν να απορρίπτεται από άλλες) δεν θα ήταν συνετό να οδηγεί σε καθολικεύσεις που θα επέφεραν έναν αμετάκλητο αποκλεισμό ανθρώπων οι οποίοι θα χαρακτηριζόταν ως υποψήφιοι μιας παθολογικής συμπεριφοράς στο μέλλον.
Φυσικά δεν πρέπει να σταματήσει η έρευνα. Απλώς θα πρέπει να συνοδεύεται από σύνεση και ηθική.

Η διαρκής μελέτη του ανθρωπίνου εγκεφάλου οδηγεί στην πλήρη άρνηση της ανθρώπινης ψυχής, αφού όλα είναι ζήτημα νευροχημείας στο βαθύτερο επίπεδο.
Η θέση που με ικανοποιεί σχετικά με τη σχέση ψυχής και εγκεφάλου είναι αυτή που λέει ότι η μελέτη του εγκεφάλου δεν καταργεί την ύπαρξη της ανθρώπινης ψυχής. Ο εγκέφαλος αποτελεί ένα όργανο δια του οποίου η ψυχή εκφράζεται. Όπως ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τη γλώσσα του και τα χείλη του για να μιλήσει, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν είναι τα χείλη και η γλώσσα που αποφασίζουν το περιεχόμενο της ομιλίας, έτσι και ο εγκέφαλος αποτελεί ένα ακόμα όργανο σε βαθύτερο προφανώς επίπεδο.