Μια υπέροχη συνάντηση.

Επισκεύθηκα μετά αρκετό καιρό τον τόπο καταγωγής μου.
Λίγοι παλιοί φίλοι έμειναν εκεί. Καθήσαμε με τον Χ. και τον Σ. Το κρασί άφθονο, η όρεξη για διάλογο ατέλειωτη. Ανοίξαμε διάφορα θέματα.
Η Σαρακοστή και η Ανάσταση ήταν ένα από αυτά που τελικά επικράτησε στη συζήτηση.
Ο Σ. υποτίθεται ότι ήταν εκείνος που αντιπροσώπευε μια στάση αντίθετη σε κάθε μεταθανάτια φιλοδοξία.
Ο Χ. ήταν σε μια ενδιάμεση θέση, που θα πει "συμμετέχω στα μυστήρια της εκκλησίας, αλλά έχω πολλά ερωτήματα αναπάντητα".
Εγώ, υποτίθεται ότι κράτησα μια στάση υπέρ του χριστιανισμού.

Μου έλεγε ο Σ.: Πώς εσύ, που μελετάς τον εγκέφαλο με τους νόμους της φυσικής και της χημείας μπορείς να πιστεύεις σε μεταθανάτιες ελπίδες;
Απαντούσα: Δεν μπορώ ν' αποδείξω και το αντίθετο, δηλαδή την ανυπαρξία μιας ματαθανάτιας συνέχειας όποια κι αν είναι η μορφή της.

Τα επιχειρήματα ερχόταν το ένα μετά το άλλο χωρίς να φτάνουμε κάπου.
Υπήρχε όμως και κάτι ακόμα. Η ατμόσφαιρα είχε για μένα ένα χαρακτήρα κατάνυξης. Επιχειρήματα και σχόλια από τους δύο φίλους ήταν σαν να είχαν δημιουργηθεί στο δικό μου μυαλό. Έβλεπες μια ζωγραφισμένη ειλικρίνια στο πρόσωπο του Σ. για την οποία πολλές φορές είχε παρεξηγηθεί στο παρελθόν σε συζητήσεις με άλλους.

Ο Σ. και ο Χ. δεν είχαν ίχνος φανατισμού και εμπάθειας σ' αυτά που έλεγαν.
Είναι κάποιοι που δηλώνουν άθεοι (αν υπάρχει κάτι τέτοιο) κι έχουν τέτοια σπιρτάδα πνεύματος, τόση φιλικότητα στον αντίλογο, καθόλου θυμό και πάνω απ' όλα ποτέ επίθεση σε προσωπικό επίπεδο.
Στο τέλος ένιωθα ότι όλοι μαζί ήμασταν ανήμποροι να δώσουμε εξηγήσεις σ' αυτά που συζητούσαμε και ομοθυμαδόν αναζητούσαμε.
Με τέτοιους ανθρώπους νιώθω ότι ο αντίλογος με κάνει καλύτερο. Όταν μπορώ και λέω ότι "θα μου μείνει αξέχαστη η ατμόσφαιρα εκείνης της συζήτησης", τότε η συζήτηση γίνεται γεγονός, βίωμα. Δεν είναι μια στείρα αντιπαράθεση απόψεων, αλλά μια ατμόσφαιρα αγωνίας στην οποία όλοι μαζί συμμετέχουμε και τελικά αυτό που απομένει είναι το κοινό αίσθημα, αυτό που με τρόπο φιλικό θυμίζει σε όλους μας κάτι σημαντικό.
Ότι κανείς από μόνος του δεν είναι αυθεντία. Όλοι μαζί, ακόμα κι αν δεν φτάσουμε σε ένα οριστικό τέλος, οδηγούμαστε στο να διαπιστώσουμε ότι τρεις ατέλειες, όταν χωρίς εμπάθεια συνομιλούν, κάνουν ένα βήμα πιο κοντά σε κάτι ανώτερο από τον καθένα ξεχωριστά.

Αναλογίστηκα πόσους ανθρώπους συνάντησα, που ενώ υποστήριζαν ένα ευαγγέλιο αγάπης, δεν είχαν την ειλικρίνια και τη φιλικότητα του Σ. και του Χ.
Ο φανατισμός και η επιθετικότητα στο όνομα της αγάπης ήταν για μένα ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια, τραγικά απ' άκρη σ' άκρη.

Την απόλυτη αλήθεια δεν την ξέρουμε, αλλά έχουμε ένα χειροπιαστό γεγονός για την παρούσα ζωή. Την προσέγγιση του ανθρώπου προς τον άνθρωπο. Εκεί πολλά αποκαλύπτονται όχι από το τι λέει ο καθένας, αλλά από το πώς το λέει.
Στο τέλος έκανα μια σκέψη που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί αιρετική από κάποιους.
Δεν ξέρω πώς θα είναι ο Παράδεισος, αλλά έχω ένα προαίσθημα ότι θα είναι ομορφότερος με τον Σ. και τον Χ. μέσα του.

Δεν έχω αποδείξεις για τα μελλούμενα.
Έχω όμως μία ακόμα ανάμνηση-διαμάντι που τη βλέπω κάτι σαν φυλαχτό ψυχής για το εγγύς μέλλον.

Καλό Πάσχα σε όλους!

Ένα μικρό σταχυολόγημα.

"Δεν τολμάμε να εξετάσουμε τα εσωτερικά κίνητρα της εξωτερικής μας θρησκευτικότητας, γιατί συχνά συμμετέχουμε στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας, όχι γιατί πραγματικά το επιθυμούμε, αλλά γιατί, σαν αποτέλεσμα μιας θρησκευτικής αγωγής που βασίζεται στον εκφοβισμό και την απειλή της τιμωρίας, αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε άλλη εκλογή.
Είμαστε στο έλεος αυτού του ουράνιου τύραννου, που καλά θα κάνουμε να προσπαθήσουμε να τον εξευμενίσουμε, αν δεν θέλουμε να πέσει πάνω στα κεφάλια μας η τρομερή οργή του. Φιλάμε το χέρι που δεν τολμούμε να δαγκώσουμε. Αλλά μέσα μας μνησικακούμε γι' αυτή την τυραννική υποδούλωση, που τελικά δεν μας αφήνει περιθώρια εκλογής. Έτσι η πίστη μας τελικά είναι πολλές βαθμίδες πιο κάτω από την απιστία κάποιων άλλων, που είχαν και τη τιμιότητα και την τόλμη αλλά και αρκετή πίστη στην πίστη τους, ώστε να τολμήσουν να την αμφισβητήσουν."
π. Φιλόθεος Φάρος, Πριν και μετά το Πάσχα.

"Αθεϊσμός είναι η άρνηση, η απόρριψη ενός κακού Θεού. Οι άνθρωποι έγιναν αθεϊστές για να σωθούν από τον Θεό, κρύβοντας τα κεφάλια τους και κλείνοντας τα μάτια τους σαν τη στρουθοκάμηλο. Ο αθεϊσμός, αδελφοί μου, είναι η άρνηση του Θεού των ρωμαιοκαθολικών και των προτεσταντών. Πραγματικός εχθρός δεν είναι ο αθεϊσμός. Πραγματικός εχθρός είναι αυτός ο παραποιημένος και διαστρεβλωμένος χριστιανισμός."
Αλέξανδρος Καλόμοιρος, Ο Πύρινος ποταμός.

"Η βασική ασθένεια είναι η αργία. Είναι η παράξενη εκείνη τεμπελιά και η παθητικότητα ολόκληρης της ύπαρξής μας που πάντα μας σπρώχνει προς τα "κάτω" μάλλον παρά προς τα "πάνω" και που διαρκώς μας πείθει ότι δεν είναι δυνατό ν' αλλάξουμε και επομένως δε χρειάζεται να επιθυμούμε την αλλαγή. Είναι ένας βαθιά ριζωμένος κυνισμός που σε κάθε πνευματική πρόκληση απαντάει με το "γιατί;" και καταντάει τη ζωή μας μια απέραντη πνευματική φθορά.
Αυτή είναι η ρίζα όλης της αμαρτίας γιατί δηλητηριάζει κάθε πνευματική ενεργητικότητα στην πιο βαθιά της πηγή."
Alexander Schmemann, Μεγάλη Σαρακοστή Πορεία προς το Πάσχα.

"Η κακομοιριά είναι απ' τις πιο μεγάλες φτώχειες του χριστιανού. Το μεγαλύτερο λάθος είναι αυτή την κακομοιριά να τη λέμε ταπείνωση."
Μοναχός Μωυσής Αγιορείτης, Αγρυπνία στο Άγιο Όρος.

"Ώσπερ ου δίκαιον τον πυρέσσοντα εαυτόν διαχειρίσασθαι, ούτως ου χρη έως εσχάτης αναπνοής απογνώναί ποτε."
(όπως δεν είναι σωστό να αυτοκτονήσει κάποιος, επειδή έχει πυρετό, έτσι δεν πρέπει να προσπίπτει κανείς στην απόγνωση ποτέ μέχρι τελευταίας αναπνοής.)
Κλίμαξ, ΚΣΤ, Γ, 51.

Εθνική οικονομία: ο αποδιοπομπαίος τράγος

"Φταίει η εθνική μας οικονομία."
Αυτή είναι μια φράση που ακούγεται καθημερινά από το στόμα του νεοέλληνα.
Στην Ελλάδα που μας απέμεινε, δεν υπάρχει δραστηριότητα που θα αποτύχει και να μην πούμε ότι για μια ακόμα φορά φταίει η έλλειψη χρημάτων. Κανείς δεν θα ισχυριστεί ότι είμαστε μια χώρα που χαρακτηρίζεται πρωτίστως για τον πλούτο της, αλλά γίνεται αυτό να είναι υπεύθυνο για όλα μα για όλα;
Ένας φίλος μου έκανε διδακτορικό νομικής (και διακρίθηκε) σε προηγμένη ευρωπαϊκή χώρα.
Συζητώντας μαζί του έθεσα το ερώτημα που μ' απασχολούσε.

"Καλά, το να είναι κάποιος υποχεωμένος να βγει σε μια πλούσια χώρα για να κάνει διδακτορικό σε κάποιο τμήμα του πολυτεχνείου ή στην ιατρική το καταλαβαίνω. Απαιτείται εξοπλισμός που κοστίζει. Αλλά στη Νομική; Γιατί να πρέπει να φύγεις εσύ στο εξωτερικό και να μην ισχύει το αντίθετο. Να έρθει ο ευρωπαίος να κάνει στην Ελλάδα το δικό του και να μπορούμε κι εμείς να καυχιόμαστε για το ότι για επιστημονικούς τομείς που δεν χρειάζονται βαρύ εξοπλισμό είμαστε μια εστία έλξης των ξένων."

Άρχισε να μου εξηγεί. Για το τι θα πει να έχεις μια καλά οργανωμένη βιβλιοθήκη. Για το ότι ο επιστήμονας που θα κάνει το διδακτορικό του σε μια τέτοια χώρα δεν θα έχει την υποχρέωση να διαπληκτίζεται καθημερινά με ανθρώπους της γραφειοκρατίας, για το ότι τέλος πάντων, το μεγαλύτερο μέρος της σκέψης και του προβληματισμού του αφορούν το επιστημονικό κομμάτι του συνολικού έργου κι όχι τις προβληματικές διαδικασίες.
Μου εξήγησε, όσο γινόταν, την περιπλοκότητα της εργασίας του και την ανάγκη της καλά οργανωμένης πρόσβασης σε πηγές.
Ήταν εμφανές το ότι το πρόβλημα δεν είναι η αγορά των πολλών βιβλίων και περιοδικών, αλλά μιας τέτοιας ταξινόμησης που να μπορεί ο επιστήμονας να σκέφτεται το αντικείμενο μελέτης του κι όχι το πώς θα κινηθεί στους δαιδάλους της αδιαφορίας και της ανοργανωσιάς.

Προσωπική μου εμπειρία των τελευταίων ημερών σε νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης για ένα απλό τεχνικό ζήτημα με οδήγησε στο να χτυπάω μια σειρά από πόρτες γραφείων για να παίρνω την ίδια απάντηση: "Δεν είμαι ο αρμόδιος γι' αυτό που ζητάτε. Χτυπήστε την τρίτη πόρτα δεξιά...κ.λ.π."
Όλοι αυτοί οι υπάλληλοι πληρώνονται (χρήματα υπάρχουν), απλώς δεν συντονίζονται.

Η έννοια της οργάνωσης και της πειθαρχίας έχει δυστυχώς ταυτιστεί με καταπίεση, βασανιστήρια και γενικώς νομίζουμε ότι πλήττει την ελευθερία κι όχι ότι είναι κάτι που μπορεί να κάνει τη ζωή μας ευκολότερη και πιο δημιουργική.

Δεν υπάρχει στοιχείο πολιτισμικής παρακμής του δυτικού κόσμου που να μην το έχει υιοθετήσει ο νεοέλληνας. Ένα μεγάλο πλεονέκτημα που έχουν οι ευρωπαίοι, η οργάνωση, δεν έτυχε προσοχής.

Να παραμορφώσω την εμφάνισή μου ώστε να μοιάζω με ανθρωπόμορφο κοκοράκι, ναι. Αφού έρχεται απ' έξω.
Να γίνομαι λιώμα απ' το ποτό τα σαββατοκύριακα σε clubs που μου τρυπούν τ' αυτιά κι αυτό σωστό. Ευρωπαϊκή συνήθεια.
Το να φορέσω σκουλαρίκι (άντρας είμαι) αυτό θα ήταν υπέρβαση και αποδοχή της ξενόφερτης προόδου.

Το να χρειάζομαι κάτι και να χτυπήσω μία πόρτα γραφείου βρίσκοντας τη λύση, αυτό είναι όνειρο θερινής, χειμερινής και πάσης νυκτός.

Ε, δεν φταίει η εθνική μας οικονομία για όλα.
Κάπου φταίνε και τα μυαλά μας.

Α.Α.Ν. Ένα κομμάτι της ζωής μου.

Στη δεκαετία του 1990, στη Θεσσαλονίκη, έδρασε το σωματείο φοιτητών ιατρικής Αντιναρκωτικός Αγώνας Νέων (Α.Α.Ν.).
Το σωματείο ξεκίνησε από το εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας του Α.Π.Θ. και ήταν μια αρχική πρωτοβουλία καθηγητών την οποία στελέχωσαν εθελοντικά και φοιτητές.
Ο στόχος του ήταν η ενημέρωση για το θέμα των παράνομων ψυχοτρόπων ουσιών σε μαθητές λυκείων της Θεσσαλονίκης, αλλά η δραστηριότητα επεκτάθηκε και σε άλλες πόλεις.
Για χρόνια ο Α.Α.Ν. χτένιζε τα λύκεια της Θεσσαλονίκης με ομιλίες σε μαθητές, εκδηλώσεις σε δημόσιες αίθουσες για γονείς, ενώ έφτασε στο σημείο να κάνει μια εκδήλωση σε ευρύ ακροατήριο παρουσιάζοντας εργασία δύο ετών.
Συνεντεύξεις από χρήστες και πρώην χρήστες ουσιών, βιβλία, καλεσμένοι από διάφορους χώρους (ιατρική, νομική, ψυχολογία) ήταν στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του σωματείου με σκοπό τη συνεχή ενημέρωση των μελών του σωματείου για το ζήτημα.
Δεν ξεχνώ εκείνα τα χρόνια. Υπήρξα μέλος του σωματείου και για κάποιο χρονικό διάστημα μέλος του διοικητικού συμβουλίου.
Εκείνα τα χρόνια, ακόμα και εκτός πανεπιστημίου δεν είχαμε άλλο θέμα συζήτησης, παρά τη βελτίωση της δραστηριότητας.

Δεν χωράει το post όλη την ιστορία.
Γράφω αποσπασματικά, ό,τι έρχεται στο μυαλό.

Στην αρχή όλοι άσχετοι. Ακούγαμε απλώς τους καθηγητές.
Μετά ψάξιμο, ψάξιμο, συζητήσεις, διαφωνίες, αποφάσεις.
Τα πρώτα γυμνάσματα για ομιλία σε ακροατήριο. Οι αντιδράσεις των μαθητών που δεν είχαμε προβλέψει. Μια συνεχής αυτοεξέταση και βελτίωση του προτύπου ομιλίας.

Η κατάρριψη διαφόρων μύθων μετά από συνεντεύξεις χρηστών και πρώην χρηστών, όπως ο μύθος που λέει ότι τα "ναρκωτικά" χτυπούν τις πόρτες των "προβληματικών" οικογενειών. Όλες οι πόρτες γίνεται να χτυπηθούν.

Η αρχική προκατάληψη κάποιων καθηγητών λυκείων, όταν λέγαμε ότι θέλουμε να μιλήσουμε στους μαθητές για το θέμα που καίει. Κάποιοι αρνήθηκαν, άλλοι δέχθηκαν, αλλά την ημέρα που πήγαν τα μέλη του σωματείου στο σχολείο, έγινε εκδρομή των μαθητών.

Ξανά και ξανά επαφές με παράγοντες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Μετά η αναγνώριση.
Πρώτες συνεντεύξεις σε ραδιόφωνο και τηλεόραση. Βροχή από προσκλήσεις λυκείων για ομιλίες.
Σύλλογοι γονέων να καλούν τον Α.Α.Ν. για παρουσιάσεις.
Γειτονικές πόλεις άρχισαν να θέλουν το ίδιο.

Η ομιλία χωρισμένη σε τέσσερα και μετά σε τρία τμήματα.
Η παρουσίαση των ουσιών, μια αναζήτηση στην κοινωνική συνιστώσα και τέλος η κατάληξη του χρήστη και οι ελπίδες απεξάρτησης.
Εγώ, συνήθως, είχα το τελευταίο: Θάνατος και απεξάρτηση.
Πολλές φορές μας συνοδεύανε πρώην χρήστες που είχαν γίνει μέλη του σωματείου και έδιναν μια πιο παραστατική μαρτυρία στους μαθητές.

Αναμνήσεις; Τι να πρωτοπιάσω;

Μια φορά πήγαμε στο λύκειο που είχε τελειώσει ένας πρώην χρήστης.
Έβλεπες τότε ατίθασους μαθητές που δεν ήθελαν να δώσουν σημασία στα δικά μας λόγια, να παγώνουν όταν ο Γ. άρχισε να μιλά και να τους λέει αυτά που οι ίδιοι σκεφτόταν και έκαναν.
"Τώρα ξέρετε...", είπε στο τέλος, "τώρα δεν έχει δικαιολογία", "μην ξεκινήσετε".

Πυρήνες μαθητών άρχισαν να έρχονται στο πανεπιστήμιο, που ήταν η έδρα μας και ήθελαν μια συνεργασία με σκοπό την καλύτερη παρουσίαση του θέματος, αφού προηγουμένως εμείς με την επαφή μαζί τους καταλάβουμε περισσότερο τους προβληματισμούς τους και τη "γλώσσα τους".

Θυμάμαι έναν μικρό έρανο μεταξύ των μελών για ένα χριστουγεννιάτικο δώρο (ενίσχυση ουσιαστικά) σε κάποιον πρώην χρήστη που έπασχε από AIDS. Τα λόγια του ήταν περίπου: "δεν είναι τα χρήματα, τόσο, αλλά ότι κάποιοι μου δίνουν το χέρι." Αργότερα πέθανε.

Συζητήσεις που ακολουθούσαν μετά το τέλος της ομιλίας με τους μαθητές ήταν από τα πράγματα που μας έμεναν.
"Έχω έναν φίλο που κάνει χρήση. Τι να κάνω;"
Λίγο μετά να λέει ο ίδιος:
"Είναι πολύ κοντινός μου φίλος"
Και τέλος:
"Είμαι εγώ."

Τέτοιες συζητήσεις υπήρξαν αρκετές. Ήταν ενθαρρυντικό το να βλέπουμε ότι η παρουσίαση άγγιξε κάποιους και μάλιστα όχι τους λεγόμενους...φρόνιμους μαθητές.
Αλλά τι να κάνει η μια φορά;

Παραδώσαμε τη διοίκηση σε άλλους και μετά ακολούθησαν κι άλλες διαδοχές.

Τα τελευταία χρόνια δεν ακούω τίποτα από τον Α.Α.Ν. Μάλλον δεν υπάρχει.
Ο εθελοντισμός έχει ημερομηνία λήξεως.

Ποιό το αποτέλεσμα; Ρεαλιστικά σκεπτόμενος, θά 'λεγα μικρό, πολύ μικρό.
Οι μαθητές είναι πολλοί, οι εθελοντές λίγοι, οι παρουσιάσεις λίγες, τα αρνητικά εξωτερικά ερεθίσματα πολλά και συνεχή.

Ταιριάζει ο ιπποκρατικός αφορισμός.
Ο μεν βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά, ο δε καιρός οξύς, η δε πείρα σφαλερή, η δε κρίσις χαλεπή.

Τρία πράγματα

Τρία πράγματα θυμάμαι ανεξίτηλα από την προπτυχιακή μου εκπαίδευση στην ιατρική.
Τον πρώτο τοκετό, την πρώτη νεκροτομή και την πρώτη θέα των πασχόντων από χρόνιο, ανίατο ψυχικό νόσημα.
Μπαίνοντας στις αίθουσες, που θα αντίκριζα αυτά τα τρία, σκεφτόμουν: "σίγουρα θα μάθουμε πολλά σε ό,τι αφορά το τεχνικό κι επιστημονικό μέρος. Αλλά από αυτά τα τρία θέλω να κρατήσω μέσα μου την πρώτη ματιά, το παρθενικό κοίταγμα".

Το θαύμα της ζωής.
Η άγρια δύναμη του θανάτου.
Και κάπου στη μέση, εκεί που τα σύνορα ανάμεσα στο πραγματικό και στο ονειρικό γίνονται ασαφή και κάποτε καταργούνται.

Και τα τρία έχουν το στοιχείο της μετάβασης από έναν κόσμο ή μια κατάσταση σε κάτι άλλο.

Η θέα αυτών των τριών επαναλήφθηκε πολλές φορές σε μένα, ειδικά των δύο τελευταίων, λόγω επιλογής ειδικότητας.
Η συγκίνηση δεν έχει τόπο πλέον. Αντικαταστάθηκε από τη σκέψη και τη συνήθεια.
Αυτό είναι αναγκαίο και γίνεται εύκολα.

Αυτές τις τρεις αναμνήσεις της "πρώτης φοράς" τις κρατάω. Κάτι σαν φυλαχτό.
Σ' ένα βαθύ μέρος του μυαλού, σ' ένα μικρό κουτί, που δεν ανοίγει ποτέ σε ώρα εργασίας, είναι οι "πρώτες φορές".
Έτσι για να κρατάμε και μια μη μηχανιστική έννοια του φαινομένου της ζωής, του κύκλου του και των παρεκκλίσεών του.
Νομίζω ότι χρειάζεται.

Ένας παλιός προβληματισμός

...τα μοντέρνα ιστορικά αναφέρονται στο υποκείμενο με μια βιαστική φράση ("θήλυ, τρισωμία 21, με αλφισμό") που θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε ένα ποντίκι του εργαστηρίου, όσο και σε ένα ανθρώπινο ον. Για να ξαναδώσουμε στο ανθρώπινο ον την κεντρική του θέση - το ανθρώπινο υποκείμενο που υποφέρει, βασανίζεται, μάχεται - πρέπει να εμβαθύνουμε ένα ιατρικό ιστορικό στο επίπεδο μιας αφήγησης ή ενός διηγήματος. Τότε μόνο έχουμε στη διάθεσή μας ένα "ποιος", όπως ένα "τι", ένα αληθινό πρόσωπο, έναν ασθενή σε σχέση με μια αρρώστια, στη σχέση του με ένα σώμα.
Όλιβερ Σακς, "Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο", εκδόσεις Καστανιώτη, 1990

Ο Όλιβερ Σακς είναι γιατρός που ασχολήθηκε με πολλούς τομείς προκειμένου να προσεγγίσει αυτό που ονομάζουμε νευροεπιστήμη και που απλώνεται σε όλες τις εκδηλώσεις του Νευρικού συστήματος (νομίζω ότι πάντα θα με στενοχωρεί ο διαχωρισμός νευρολογίας και ψυχιατρικής). Ο Ο.Σ. ασχολήθηκε με τη νευροχημεία, τη νευροφυσιολογία και με την κλινική ιατρική.
Παρά τη μακροχρόνια μηχανιστική προσέγγιση του ζητήματος του ανθρώπου και του ασθενούς, στην οποία ο Ο.Σ. αφιέρωσε τη ζωή του, μας δίνει έναν μείζονα προβληματισμό σε σχέση με τον τρόπο προσέγγισης του ασθενούς και του ανθρώπου από μέρους του επιστήμονα που ασχολείται μ' αυτόν τον χώρο.
Οι περισσότεροι γνωρίζουν τον Ο.Σ. από την ταινία, που κάποτε έγινε μεγάλη επιτυχία (δικαίως) με τίτλο "Ξυπνήματα". Η ταινία είναι μια κινηματογραφική απόδωση του βιβλίου του Ο.Σ. με ομώνυμο τίτλο. Περιγράφει καταστάσεις με ασθενείς πάσχοντες από χρόνια κι ανίατα νοσήματα που πλήττουν κυρίως τον εγκέφαλο. Ο Ο.Σ. έχει γράψει κι άλλα βιβλία τα οποία προσεγγίζουν τον ασθενή με έναν τρόπο, που παρεκκλίνει κάπως από το αυστηρό ιατρικό ιστορικό.
Ακολουθώντας τον παραπάνω προβληματισμό του, θέλει να δώσει μια περιγραφή διαφόρων νευρολογικών νοσημάτων με τη μορφή αφήγησης, με τέτοιο τρόπο ώστε να λαμβάνει κυρίαρχη θέση ο ανθρώπινος παράγοντας και μικρότερη εκείνη κατά την οποία ο οργανισμός αντιμετωπίζεται ως ένα φυσικοχημικό εργαστήριο (παρ' όλο που κι αυτό δεν είναι ψέμα).
Το γεφύρωμα ανάμεσα στον αυστηρό ιατρικό όρο και στο αληθές βίωμα του ανθρώπου, έτσι όπως το αισθάνεται και το περιγράφει, κατά τον Ο.Σ. θα πρέπει σε κάποιο βαθμό να έχει γίνει και στο μυαλό του γιατρού κατά την προσέγγιση του ασθενούς.
Ο ασθενής δεν λέει "εκφυλιστικές βλάβες στον ιππόκαμπο", αλλά "δεν θυμάμαι".
Όχι "βλάβη στο έξω γονατώδες σώμα", αλλά "τα βλέπω όλα ανάποδα".
Δεν είναι "εκφορτίσεις του αμυγδαλοειδούς πυρήνα", αλλά "δεν μπορώ να κρατηθώ από τον φόβο".

Τα πρώτα υπόσχονται μια θεραπεία στο μέλλον, με τον δρόμο της κλασσικής ιατρικής, αλλά τα δεύτερα δίνουν τη ρεαλιστική διάσταση αυτών που ο επιστήμονας μελετά με όρους της νευροχημείας, της ανατομίας και τα βλέπει, ενδεχομένως, σε ένα μικροσκόπιο.

Κάποτε, σε μια συζήτηση που είχα με τον φίλο μου Σ., ειδικό παθολόγο, είπα κάπως απλοϊκά και αφοριστικά: "τελικά, ιατρική είναι η παθολογία", με την έννοια του μεγαλύτερου εύρους γνώσεων.
Μου λέει ο Σ.: "ιατρική είναι το πώς προσεγγίζεις τον άνθρωπο".

Κάποτε άκουσα την άποψη που έλεγε ότι "θα πρέπει ο γιατρός ν' αφεθεί στο να επηρεαστεί, κάπως, από το δράμα του ασθενούς του".
Το ζήτημά μας είναι πάντοτε η ποσοτική διάσταση. Αυτό θα πει το "κατά πόσο;"
Κανείς δεν θα ήθελε έναν γιατρό που αγωνιά για την κατάσταση του ασθενούς του στον ίδιο βαθμό που αγωνιούν οι συγγενείς. Οι ίδιοι οι συγγενείς θα έλεγαν: "Αν αυτό που ζητάμε από σένα είναι η αγωνία και το κλάμα, τότε έχουμε προσφέρει από μόνοι μας πολλά στον άνθρωπό μας. Από σένα θέλουμε άλλα."

Από την άλλη πλευρά, η τελείως αποστασιοποιημένη θέση έχει κι αυτή τα μειονεκτήματά της. Δύσκολα θα δεχόμασταν τη στάση ενός γιατρού που θα βλέπει τον ασθενή ως φυσικοχημική μηχανή και μόνο κι ακόμη περισσότερο ως έναν πελάτη και μόνο, χωρίς την παραμικρή συναισθηματική διάσταση.

Επειδή δύσκολα γίνονται ποσοτικές προσεγγίσεις σε ζητήματα που αφορούν το συναίσθημα θα έλεγα την εξής πρόταση: Μια αγωνία που καθηλώνει, δεν πρέπει να υπάρχει. Τουλάχιστον όμως ο κάθε ασθενής να είναι ένα συγκινητικό αφήγημα. Έτσι όπως ο Όλιβερ Σακς κάνει στα δικά του βιβλία.

Καιρό τώρα επισκέπτομαι το blog της Παραγράφου. Εκεί θα βρει κάποιος μια ιστορία ενός ασθενούς (ασθενούς κι όχι ασθένειας) και των συγγενών του να εξελίσσεται σε διαδοχικά posts.
Η παράγραφος βρίσκεται εδώ
Το επίσημο site του Oliver Sacks είναι εδώ

Φιλοξενία!

Σήμερα ο Φιντείας ξεκουράζεται.

Το "σπίτι" φιλοξενεί την efrosini που σχολιάζει τακτικά, μαζί με τους υπόλοιπους φίλους.
Το κείμενο δικό της, τα σχόλια δικά μας.

Ο ΜΠΕΤΟΒΕΝ: ΚΩΦΟΣ; ΘΝΗΤΟΣ; ΑΘΑΝΑΤΟΣ; ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ; ΜΕΓΑΛΟΦΥΪΑ;

Το ψυχολογικό περιεχόμενο δε θα 'φτανε για να αποτελέσει την αξία ενός έργου του Μπετόβεν. Είναι πάντα η ίδια σχεδόν εσωτερική διαμάχη και οι περιπέτειες του δεν έχουν πολλή ποικιλία συνήθως … πόνος και χαρά….χαρά μέσα απ τον πόνο…. περηφάνεια, έρωτας…μελαγχολία, χιούμορ…αγώνας, ειρήνη… Η τάξη των παραγόντων ελάχιστα μεταβάλλεται. Οι παράγοντες όμως μένουν οι ίδιοι, εκτός από την εξέλιξη των αισθημάτων και τα των σκέψεων στο διάβα των ετών. Αυτό το περιεχόμενο άλλωστε δεν είναι αισθητά διαφορετικό απ το περιεχόμενο μιας ολόκληρης κατηγορίας ανθρώπων της ίδιας εποχής, μα είναι επίσης αυτό που του εξασφαλίζει την ικανότητα της επικοινωνίας με τις ανθρώπινες μάζες, που βρίσκουν στο έργο του καλλιτέχνη μια πνευματική συγγένεια. Αυτό δεν θα ‘ταν αρκετό για να κυριαρχήσει στην εποχή του και να επιζήσει κι ύστερα από αυτήν. Είναι αναμφισβήτητο πως το μεγαλείο ενός έργου τέχνης στηρίζεται στην ομορφιά και τη δύναμη της καλλιτεχνικής του έκφρασης. Η τελειότητα της μορφής και η πρωτοτυπία της εξασφαλίζουν στον καλλιτέχνη την αιωνιότητα. Αλήθεια πώς μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει τη λέξη αιωνιότητα για τη τέχνη την όχι άκαμπτη αλλά μεταβαλλόμενη, που εκφράζει τη σχέση μεταξύ της ανθρώπινης ευαισθησίας και στα μέσα έκφρασής της. Αλλά ας μην πουν πως υπάρχει η τέχνη χωρίς τον καλλιτέχνη! Ακόμα κι όταν χάνεται και ακόμα όταν σβήνει με τον καιρό, όπως τα αρχαία μάρμαρα που δεν ξέρουμε τίποτα για τον άνθρωπο που τα γέννησε, ο άνθρωπος είναι πάντα παρών. Δεν τον βλέπουμε κι όμως ανασαίνουμε ακόμη την πνοή του που κοιμάται στην καρδιά αυτής της πέτρας, την αρμονία των αισθήσεων του και της σκέψης του, τη φλόγα της ζωής του. Το χέρι του Φειδία και του Πραξιτέλη αγκάλιασαν την ύλη και της άφησαν με τα αποτυπώματα τους, τη θέρμη των κόσμων τους, σβησμένων εδώ και αιώνες, χαμένων μέσα στη νύχτα.. Τα μάτια ενός μεγάλου ζωγράφου είναι τα παράθυρα απ όπου ο κόσμος των χρωμάτων και των γραμμών μπαίνει σταλαγματιά-σταλαγματιά στο καλούπι του πνεύματος.

Η μουσική περισσότερο από κάθε άλλη τέχνη είναι φτιαγμένη από το υφάδι των εσωτερικών ονείρων. Οσο κι αν το αγνοείτε, όταν ρουφάτε αυτές τις αρμονίες, τα γέλια και τα βάσανα, οι ρυθμοί και τα πάθη είναι κάποιου που έχει ζήσει. Τούτα τα παιχνίδια της ψυχής και των φωτοσκιάσεων της, τούτες τις μεγάλες διαμάχες, χιλιάδες άνθρωποι τις έζησαν και τις ζουν συγκεχυμένα. Το ιδιαίτερο μεγαλείο της μεγαλοφυϊας είναι πως συμμετέχοντας στην ανθρώπινη φύση αυτών των τραγικών για όλους τους καιρούς καταστάσεων, αποτυπώνει σ αυτά τη συμμετρία, τη δύναμη και τη λαμπρότητα μιας εξαιρετικής έκφρασης. Εκεί βρίσκεται ο ρόλος και η δόξα του. Ολόκληρη η μεγαλοφυϊα αυτών των Ορφέων, μαγικών ερμηνευτών της λύπης και της χαράς της ανθρωπότητας, δεν θα ‘ταν τίποτα χωρίς το πρωταρχικό αυτό δώρο που έλαβαν, να ενσαρκώνουν βαθύτερα και πιστότερα απ τους άλλους αυτό το ανθρώπινο που έχουν μέσα τους. Δεν είναι βέβαια ο πιο «ανθρώπινος» αναγκαστικά ένας καλλιτέχνης. Ωστόσο οι καλλιτέχνες οι πιο μεγάλοι, είναι πάντα οι πιο ανθρώπινοι. Μέτρο της τέχνης είναι ο άνθρωπος..

Τα καθαρά πνεύματα είναι πουλιά ωχρά που ξέφυγαν από το νεκρικό κλουβί. Ας ξαναπεράσουν την όχθη! Δεν είναι διόλου φτιαγμένα για τη γη που τη λούζει ο ήλιος. Θέλουμε τον άνθρωπο ακέραιο, πνεύμα και σάρκα, ολόκληρο το δέντρο αγκυροβολημένο στη γη, μ όλα του τα πανιά ανοιχτά- τον Μπετόβεν ζωντανό …τον Μπετόβεν θνητό…Ας αγαπάμε αυτόν που πεθαίνει γιατί αυτός ζει. Αξίζει τον κόπο ν' αγαπάς τους αθανάτους;